NBA 22 september 2015

Toekomst van de audit

Deze week vindt de Assembly van de FEE, de Europese koepelorganisatie van accountants, plaats in Amsterdam. Met de NBA als gastheer, een aftrap door voorzitter Pieter Jongstra en een afsluiting door Eurogroep-voorzitter en minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem.

Centraal thema: 'de toekomst van de audit'. Een actueel en veel besproken thema, eigenlijk vind je nauwelijks nog een congres, seminar of rondetafelbijeenkomst waar de toekomst niet het onderwerp is.

Helaas zijn de uitkomsten niet altijd even bevredigend. In veel gevallen passeert een stortvloed van innovaties de revue, zonder analyse van onderliggende oorzaken. Met als gevolg dat we weer eens inzien dat de wereld in hoog tempo verandert, dat we allemaal hard mee moeten veranderen, maar verder eigenlijk weinig wijzer worden over het hoe en waarom.

Wie wel een spa dieper graaft is Moisés Naím, een begenadigd journalist en eerder in zijn carriere minister van handel en industrie in Venezuela en Wereldbankbestuurder. In zijn recente boek The End of Power betoogt hij dat de wereld de laatste decennia wordt geconfronteerd met een afkalvende macht. Dus geen herverdeling van macht tussen landen of instituties, maar simpelweg een afnemend vermogen van alle actoren om de ander zijn wil op te leggen.

Naím onderbouwt dit met een aantal indrukwekkende statistieken. Zo is het aantal democratieën van 35 in 1975 gegroeid naar ruim negentig nu, met een spiegelbeeldige afname van het aantal dictaturen. De wereld is er daarmee niet rustiger op geworden, want binnen die democratieën is het aantal partijen dat elkaar bestrijdt fors toegenomen ten koste van de gevestigde groepen. Met inmiddels zestien partijen vormt het Nederlandse parlement geen uitzondering in de wereld.

De oorzaak volgens Moisés Naím: de fors toegenomen welvaart en mobiliteit, en als gevolg daarvan een veranderde attitude onder burgers overal ter wereld. Wie genoeg te eten heeft en goed is opgeleid voelt zich minder afhankelijk van bazen en machthebbers, en wordt kritischer en veeleisender.

Dat leidt tot een afnemend vertrouwen in officiële instanties, een vertrouwen dat al sinds 1970 aan het kelderen is. Met als resultaat dat in 2014 de overheid, volgens de Edelman Trust Barometer, wereldwijd voor het derde achtereenvolgende jaar de minst vertrouwde instelling was, en dat het vertrouwen in het Nederlands bedrijfsleven en zijn topbestuurders zich op een historisch dieptepunt bevond. En wie de trend van de afgelopen decennia in ogenschouw neemt, ziet dat dit geen tijdelijke dip is maar een permanente situatie.

Met die gegevens in het achterhoofd doet praten over 'herstel van vertrouwen' enigszins ridicuul aan. Er is geen sprake van herstel of terugkeer naar een eerdere situatie, de ontwikkelingen zijn onomkeerbaar en de tijd van vroeger komt nooit meer terug. Enige troost biedt wellicht het inzicht dat de crisis in de accountancy niet geheel op zich zelf staat, maar onderdeel uitmaakt van een patroon van verbrokkeling en machtsafname dat vrijwel alle gevestigde instituties over de gehele wereld treft.

Als het oogmerk niet kan zijn 'herstel van vertrouwen', wat moet dan wel ons streven voor de toekomst zijn? Uiteraard zullen we moeten blijven werken aan vertrouwen, maar dan wel op een nieuwe leest geschoeid. Devolve, involve and decision-division zegt Naím, oftewel: decentraliseer, involveer en maak medeverantwoordelijk. Bestuurders spelen hierin een cruciale rol.

Zij moeten vaardig kunnen omgaan met complexiteit, met conflicten en dilemma's. Dus opinies durven geven in een toenemend kritische en transparante omgeving. Uiteenlopende partijen en belangen met elkaar verbinden. Ruimte creëren voor leren en ontwikkeling in een klimaat van handhaving en zero tolerance. Snel en slagvaardig kunnen handelen te midden van een scala aan belanghebbenden.

De audit van de toekomst zal gebaseerd zijn op radicaal andere methoden en technieken. De innovatie hiervan is in volle gang. Maar dat wil nog niet zeggen dat we daarmee de toekomst van de audit hebben gewaarborgd. Die zal immers niet zozeer afhangen van onze technische vermogens als wel van onze vaardigheid te kunnen omgaan met de onzekere wereld om ons heen.