Opinie 01 juni 2015

De toekomst van de titel

De kern van het accountantsberoep is tot nu toe onafhankelijke externe controle. Een pleidooi voor een alternatieve visie op het beroep. Van RA en AA naar AAA t/m D?

Het publieke vertrouwen in accountants schiet te kort. Dat ondermijnt de gedachte achter titelbescherming. Het helpt niet mee dat accountants lang niet alleen als onafhankelijke externe controleurs optreden. Accountants 'in business', accountants die als externe dienstverleners jaarrekeningen samenstellen en allerlei adviezen geven… het maakt het imago van het beroep niet helderder.

Een alternatieve visie op het beroep kan helpen bij vertrouwensherstel: de accountant als waarborg voor professionaliteit in plaats van als incidentele externe controleur. De borging van de professionaliteit van de accountant wordt dan belangrijker dan de genoten opleiding. Een soort rating daarvan zou de plaats in kunnen nemen van titels gekoppeld aan opleidingsniveau.

De historische beweging van externe controle naar (ook) 'in business gaan' en (ook als externe partij) bijstaan van gecontroleerden is een uitvloeisel van toenemende complexiteit van economisch verkeer. 'Natuurlijk advies' ('vraag de accountant even hoe dit moet zodat hij het straks goedkeurt') werd een continue behoefte aan financiële deskundigheid. Toenemende omvang stelde meer organisaties in staat zelf die deskundigen in dienst te nemen.

Controle scheiden van advies als waarborg voor onafhankelijke controle miskent die achterliggende behoefte. Financiële deskundigheid, 'door cijfers heen kunnen kijken', het kunnen ontwarren van morele dilemma’s waar leken verdwalen in kleine lettertjes; het vereist samenwerking tussen interne en externe financials in plaats van Chinese muren. Als professionals onder elkaar informatie delen (à la de medische sector) kunnen ze ook beter gebruik maken van ICT en data-analyse.

Onafhankelijk oordelen, morele dilemma's scherp neerzetten en daar op een voorbeeldige manier mee omgaan, geen blad voor de mond nemen bij het publiekelijk verwoorden daarvan; dat moet het handelsmerk van accountants zijn. Registratie als accountant moet niet uitsluitend gebaseerd zijn op opleiding, maar op voorbeeldgedrag. Op het vermogen om de leiding te nemen in teams van financials en op het vermogen en de moed om indringend door te vragen bij degenen die er geen belang bij hebben om inzicht te geven in de moraliteit van hun handel en wandel.

De omstandigheden waarin je als accountant na je opleiding komt te werken, leiden haast per definitie tot verandering van gedrag. Pas in een managementpositie blijkt echt hoe beïnvloedbaar je bent door onzuivere belangen. Registratie is dan nog maar lastig ongedaan te maken. Tuchtrecht is een botte bijl.

Vandaar mijn voorstel om titels gekoppeld aan de opleiding te vervangen door een rating. Een eerste stap kan zijn om een openbaar raadpleegbare score toe te voegen aan het bestaande register. Die score zou - naar analogie van de credit rating - kunnen lopen van AAA tot D. Daarin moet beoordeling van dossiers door collega’s meewegen, evenals eventuele tuchtrechtuitspraken. Ook beoordeling van financiële verslaggeving door gebruikers kan worden meegenomen door hen te laten reageren via internet, bijvoorbeeld op een database van publiek raadpleegbare verplicht en vrijwillig gepubliceerde financiële rapportages.

Op den duur kunnen dan de scores AAA, AA en A staan voor 'accountant'. B financials schakel je als klant in voor samenstelling en advies of neem je in dienst in een verantwoordelijke functie. C financials kun je in dienst nemen en onder leiding van anderen laten werken. Onder de accountantsverklaring bij een financieel jaarverslag wil je echter een A, een AA of -als je het je kunt veroorloven- een AAA.