Opinie 20 mei 2015

The Godfather

Francis Ford Coppola, de regisseur van The Godfather-trilogie, reist met zijn filmcrew naar Sicilië om locaties te zoeken voor deel 1. Het is begin jaren zeventig. Copolla krijgt in Palermo noch Corleone medewerking van de lokale autoriteiten. Die vinden het maar niets dat hun plaatsen worden geassocieerd met georganiseerde misdaad in een Hollywood-blockbuster.

Teleurgesteld gaat Copolla naar de andere kant van het eiland om nog een paar dagen vakantie te vieren. Hij strijkt neer in de badplaats Taormina. In 2015 de plaats waar organisator The Perfect Fit neerstrijkt voor haar jaarlijkse trainingbijeenkomst, die dit jaar gaat over boardroom dynamics in relatie tot fraude en integriteit. Centrale vraag in de training van 2,5 dag (25 deelnemers) is hoe financials in uiteenlopende rollen en verantwoordelijkheden hun rug recht kunnen houden.

Samen met Marcel Pheijffer ben ik dit jaar gevraagd om de deelnemers door de krochten van de boardroom te leiden. Hen mee te voeren in de organisatorische onderwereld van de multinationals, financiële instellingen, accountantsmaatschappen en woningcorporaties.

Francis Ford Copolla raakt in gesprek met lokale bestuurders in Taormina: zij zijn wel enthousiast. Zij gaan met de Oscarwinnende regisseur in de buurt op zoek naar lokaties. De lokatie van onze boardroom-training is in een zaal van het hotel. Wij raken in gesprek met de deelnemers over de crises van 2008: de oorzaken en de gevolgen voor onze samenleving.

De eerste dag spelen wij de muziek uit The Godfather die klinkt als het scherm nog vrijwel helemaal zwart is. We zien alleen het logo van de film. Een hand met een kruis waaraan draden zijn bevestigd. The Godfather - en onze discussie met de cursusgroep - gaat over macht en misbruik van macht. Over mannen en vrouwen die daar in leidinggevende posities mee bezig zijn. Die verhinderen en/of afdekken voor de priemende ogen van toezichthouders, raden van commissarissen, accountants, de belastingdienst en het grote publiek.

We gebruiken voorts scenes uit de bekroonde documentaire The Corporation om de context te schetsen. De opkomst van de multinational in de afgelopen honderd jaar en de invloed daarvan op de politiek, de economie, sociale verhoudingen en een mondiale cultuur. The Godfather is een voorbeeld van het laatste. De film is wereldwijd een hit.

In de trainingen brengen wij meer en meer de overdracht van kennis terug. Natuurlijk worden concepten als integriteit, moraliteit, witteboordencriminaliteit, samenspanning en juridische aansprakelijkheid geduid. Maar deze begrippen fungeren als kapstok om in kleine groepen over actuele casuïstiek te praten. Zoals tuchtzaken tegen accountants en geruchtmakende zaken als Amarantis, SNS, KPMG, SBM offshore, Rabo en Libor. Hiervoor putten wij uit onze bundel Accountancy en andere zaken onder de loep (deel 4, 2015).

Weer terug in de grote groep wordt plenair verslag gedaan of een rollenspel gespeeld. Sommige deelnemers gaan hier zo op in dat het lijkt alsof zij auditie doen voor The Godfather. Net als Marlon Brando die maffiabaas Don Vito Corleone speelt.

In onze moderne samenleving zijn overheden, toezichthouders, ondernemingen en allerhande tussenvormen van bestuur als corporaties en stichtingen verstrikt in een vrijwel onontwarbare kluwen van governance-rollen en verantwoordelijkheden. De span of control binnen een onderneming is een hell of a job. Evenals het kunnen bijbenen - laat staan doorgronden - van bedrijfs- en marktprocessen door overheden. Na de crises van 2008 wordt te pas en te onpas de kreet 'too big to fail' gebruikt. Evengoed kunnen we stellen dat The Corporation 'too big to control' is geworden. Zowel door interne als door externe toezichthouders.

Een thema als boardroom dynamics speelt dag in en dag uit een grote rol. Een rol met potentieel grote consequenties voor ons als burger, in onze rollen van consument, belastingbetaler, ziektekosten- en pensioenkostenafdragers en aandeelhouders. Het kapitalisme in de late 20e en vroege 21e eeuw draagt in zich nog altijd de 'onzichtbare hand' van Adam Smith, de moraalfilosoof en grondlegger van de moderne economie. Smith is van mening dat het nastreven van individueel belang ook het grootste maatschappelijk belang als resultaat zal hebben.

Dat is waarschijnlijk ook zo. Onze westerse welvaart is de afgelopen 200 jaar enorm toegenomen. Het logo van The Corporation is een zakenman met een Halo-teken boven zijn hoofd. De zakenman als heilige die door te ondernemen een belangrijke bijdrage levert aan de maatschappij. Maar de zakenman heeft ook een duivelsstaart.

Don Corleone is een legale ondernemer die olijfolie importeert uit Sicilië. Maar daarnaast controleert hij het illegale gokken, de prostitutie en biedt hij 'bescherming' aan ondernemers  die maandelijks geld moeten afdragen. Om deze handel te beschermen koopt Don Corleone politie- en gemeentefunctionarissen om, maar ook rechters en zakenlieden. Thans wordt dit in Nederland 'ondermijning' genoemd: de vermenging van onder- en bovenwereld.

De financiële schandalen die wij samen met de cursusgroep bespreken zijn niet vergelijkbaar met The Godfather. Het is maar een film. Toch laten de schandalen - en de rode draden van de andere kant opkijken, laissez-faire en medeplichtigheid - zien dat integriteitsschendingen en regelrechte fraude zijn ook in ons land geen incidenten.

Don Corleone wordt neergeschoten door maffiosi van de andere vier families in New York. Omdat hij weigert mee te doen aan de handel in verdovende middelen. Een maffiosi met moraal! Zijn zoon Michael schiet de opdrachtgever Sollozo en de corrupte politiecommissaris McCluskey dood in een Italiaans restaurant. Michael moet vluchten naar Sicilië. Op een dag loopt hij met twee body guards door de heuvels. Hij ontmoet het beeldschone meisje Appolonia en valt als een baksteen voor haar.

Later loopt hij een dorpje binnen en raakt op het terras van Bar Vitelli aan de praat met de eigenaar. Deze gaat mee in zijn enthousiasme voor de beschrijving van het meisje totdat hij beseft dat het zijn dochter is. Beledigd tot op het bot. Michael toont zijn respect en wil graag kennis met haar maken. Terloops zegt hij dat Vitelli zijn schoonvader zou kunnen worden, maar dat hij een gezocht man is. Die informatie is geld waard, maar dan zou Appolinia een vader verliezen.

Het is een sleutelscene in de film waarin we Michael zien groeien in zijn rol als Don. De laatste avond hebben wij gegeten in deze bar Vitelli en werd op de muur een aantal Siciliaanse scenes uit de film getoond.