Opinie 09 december 2015

Ontmoet mijn stille vennoot

Ik praat graag met en leer veel van, jonge aankomende accountants. Ze houden je eerlijk. Sommigen, tijdelijk in de VS gedetacheerd door hun Nederlandse baas, weten als ze toch in Washington DC zijn ook mijn huis vinden.

In de 21ste eeuw betekent dat, dat ze bij kennismaking je cv al lang hebben gegoogeld en meer van je weten dan je eigen familie. Dus openen ze het gesprek met redelijk voorspelbare binnenkomers.

Zoals: "U heeft een levenslustige loopbaan gehad. Hoe doe je dat binnen een beroep als het onze, als je tegelijk van je beroepshart geen carrièremoordkuil wil maken?"

Ik breng ze dan meteen met beide voeten aan de grond en zeg dat cv's - het mijne niet uitgezonderd - alleen de debetkant van iemands loopbaan geven en niet de hypotheken die zijn aangegaan en soms iemand anders zijn aangedaan.

Het noemen van de clichéfactor 'geluk' is dan vervolgens vaste prik: de juiste man/vrouw voor de job op het juiste moment, de juiste plaats, de juiste baas etc.

Met een niet onbelangrijke verduidelijking: "Een juiste baas is iemand die je op dat moment kunt gebruiken, en omgekeerd. Groeiende vriendschap is altijd mogelijk, maar reken op een heftige portie opportunisme van beide kanten. Het hoeft geen goede baas te zijn."

Het gesprek komt vervolgens op mijn eigen hang-ups en verloren veldslagen: mijn dubieuze vriend de cfo in de geld-uit-geld-makende sector, het te dimmen risicoprofiel van het huidige verdienmodel van de openbare accountant, en de wens om toezichthouders en regelgevers met systemic assurance statements transparanter en dus maatschappelijk relevanter te maken.

Simultaanbazen

Vaak gaat het gesprek ook richting de vraag hoe in een accountancyloopbaan optimaal te navigeren. Als reality checkers in een wereld van dromers met de broek aan, waar je baas soms liever heeft dat je politieklastige conclusies eerst wat aanpast, is ingebouwde spanning verzekerd.

Op iedere werkplek moet je je realiseren dat je baas ook een baas heeft, en dat jij het ook wilt worden. En dat er enkele lagen hoger in de hiërarchie nog een andere baas is: de klant(en). En dan hebben we allemaal ook nog te maken met die Grote Baas, beter bekend als maatschappelijk verkeer of publiek belang. Die behoorlijk amorfe, soms tegenstrijdige en ver van het carrière-bed gelegen poolster, die weliswaar richting geeft maar het onderhandelen op de woelige baren aan jezelf laat. Dus weet waarvoor je kiest.

Het zijn onze simultaanbazen en je kunt ze meestal niet zelf uitkiezen.

'Altijd twee bazen'

Om met dit inherente spanningsveld om te gaan introduceer ik vervolgens mijn fantasiebaas die me in mijn carrière zo enorm heeft geholpen.

Daarvoor ga ik even terug naar een anekdotische ervaring bij de Europese Commissie, een jaar na mijn start daar.

Ik werd in 2002 bij de voorzitter van de Commissie (EC) Prodi, geroepen om uit te leggen waarom ik, als nieuwbakken directeur-generaal annex eerste Europese Commissie chief internal auditor, zo impertinent kritisch was over het vigerende accountingsysteem van de commissie. Dit gesprek speelde zich af een paar uur voordat de commissie, in mijn aanwezigheid, de Controlecommissie van het Europees Parlement uit zou leggen dat het huidige accountingsysteem weliswaar best goed was - de kritiek was 'zwaar overdreven' - maar dat de commissie nu toch had besloten het drastisch te hervormen.

Prodi wist dat ik wel voor dat gremium van het Parlement wilde verschijnen maar dat ik er op stond dan ook de dingen te zeggen zoals ik ze professioneel zag. Hij herinnerde me aan het feit dat ik daar weliswaar mijn eigen professionele verantwoordelijkheid had, maar ook deel was van de body politic (de Europese Commissie) en dat werd verwacht dat ik ‘conform’ zou spreken (wat dat ook betekende).

Geen onmogelijke uitdaging onder de omstandigheden: de kou was eigenlijk al uit de lucht omdat de commissie inmiddels van probleemontkenning tot hervormingserkenning was gekomen.

Ik heb toch de toenmalige voorzitter van de Europese Commissie nog eens uitgelegd dat ik mijn professionele reputatie - reden waarvoor ik was ingehuurd - te danken had aan mijn levenslang dictum dat ik altijd werk vanuit het perspectief dat ik twee bazen heb: mijn huidige baas en zijn of haar opvolgers. En dat ik ook een volgende commissiein de ogen wil kunnen kijken als de vraag wordt gesteld: Et tu, poortwachter? En dat dit uitgangspunt mij en de organisaties waarvoor ik werkte uiteindelijk altijd goed heeft gediend.

Het kan bij sommige Italianen riskant zijn ongewapend te suggereren dat een opvolger altijd een mogelijkheid is. Maar, zo wist ik, niet bij Prodi. Hij reageerde niet en hulde zich als een goede biechtvader in de zwijgplicht.
Met als straf dat ik mijn thee op moest drinken onder omstandigheden waarin ik veel liever een grappa had gehad.

Generiek

De 'opvolger-van-mijn-baas'-test heeft altijd goed voor me gewerkt - soms uitgesproken, meestal niet - in situaties waar een mijn professionele ziel bedreigende horde moest worden genomen en ik moest zoeken naar de optimale dosering van de contramine.

De gedachte die eraan ten grondslag ligt is een buitengewoon effectieve 'stille vennoot' gebleken. Hij woont tussen de oren, is een app van vlees en bloed en kan niet terugpraten, dus voorzichtigheid blijft geboden.

Het valt ook niet te codificeren in een good governance-code. Ethiek blijft meestal buiten beeld, want we weten meestal intuïtief wel wanneer er grotere problemen worden geschapen als we de huidige uit de weg gaan.

Ik weet niet wat mijn jonge gasten er aan overhouden. Maar ik heb er een gehad die direct na vertrek aan zijn mobieltje hing en die ik nog net hoorde zeggen: "Mam, inderdaad, het was vroeger toch een stuk makkelijker om vooruit te komen."

Mission accomplished?