Opinie 29 september 2014

Vlag en lading

De werkgroep heeft haar best gedaan en een goed product afgeleverd. Hulde. Ik ben er niet van overtuigd dat de maatregelen voldoende zijn om de sector als Baron von Münchhausen uit het moeras te laten verrijzen (zich aan de eigen haren omhoogtrekkend), maar het is een noodzakelijk begin.

Het rapport heeft mij genezen van mijn twijfels bij het proces. Het getuigt van een intelligente strategie: focussen op oob-accountants, hen committeren via vertegenwoordigers in werk- en stuurgroep, implementatie door convenanten met hen en pas daarna algemener geldige verordeningen realiseren via reguliere discussie en besluitvorming. Daardoor kon de werkgroep op 25 september spreken namens het voor de politiek meest relevante deel van de sector, ondanks gebrek aan democratische legitimatie door de hele NBA-achterban.

Het rapport bevat bruikbare analyses en nuttige maatregelen en ik kan me vinden in een flink aantal keuzes die gemaakt worden. OKB vooraf is inderdaad beter dan (extern) toezicht achteraf (pagina 70-71). Elkaar aanspreken op kwaliteit is inderdaad essentieel (pagina 70), niet alleen binnen kantoren, maar ook daartussen (bijvoorbeeld bij PE-bijeenkomsten). En zo zou ik meer kunnen noemen.

Ik heb ook een paar relatief kleine verbeteringssuggesties:

• De redenering achter de maatregelen 5.1 en 5.2, rapportage van leverage en andere kwaliteitsindicatoren aan de (eigen) raad van commissarissen van de accountantsorganisatie, zou mijns inziens tot rapportage aan de klant moeten leiden. Alleen dat leidt tot concurrentie op kwaliteit (pagina 52).
• Als aandeelhouders en toezichthouders in gebreke blijven bij selectie en aanstelling van de accountant hoort deze aan te dringen op benoeming door de NBA (pagina 56) Zou dit niet ook raadzaam zijn bij organisaties of bedrijfstakken waar naar het oordeel van accountant of NBA de primaire belanghebbenden bij jaarverslaggeving anderen zijn dan de eigenaars/aandeelhouders (met name semipublieke en andere gesubsidieerde organisaties)? En bij organisaties of bedrijfstakken waar de belangen van eigenaars/aandeelhouders te zeer verstrengeld zijn met die van de bestuurders?
• "De cultuur van vandaag bepaalt het gedrag van vandaag. Maar de structuur van de organisatie bepaalt de cultuur in de tijd." (Jan Bouwens pagina 36 en 37) Geldt dat niet ook voor de structuur van de keten (waaronder de vraag welke belanghebbenden opdrachtgever van de accountant zijn)?
• Een deel van de winst reserveren voor kwaliteitsmaatregelen is inderdaad niet passend (pagina 69). Is het niet logischer om geheel af te zien van winstuitkering zolang de kwaliteit beneden de maat is? Niet op individuele basis, maar voor accountantsorganisaties als geheel? Mogelijk zelfs voor een hele categorie (bijvoorbeeld oob-accountants), om elkaar aanspreken op kwaliteit te bevorderen?

Sommige dingen zie ik anders. Dit rapport is bedoeld als begin van discussie. Bij deze mijn bijdrage.

Mijns inziens dekt de vlag ('In het publieke belang') de lading niet. Het rapport betoogt namelijk dat accountants primair het belang van eigenaars en aandeelhouders dienen (pagina 54-55). De verplichte raad van commissarissen moet weliswaar het publieke belang borgen, maar geen enkele maatregel borgt dat cultuur en gedrag van commissarissen daarop gericht blijft. De 'agency theory' die de werkgroep hen meegeeft ('de accountant dient eigenaars en aandeelhouders') impliceert zelfs dat accountants het publieke belang niet eens horen te dienen, behalve bij (semi)publieke organisaties, en ook daar alleen voorzover specifieke richtlijnen hen afdoende verplichten om daar zelf over te rapporteren (pagina 82).

Mijn advies aan mijn partij zal dan ook zijn om de accountantssector aanvullende vragen te stellen: Als we het bewaken van ondernemingscontinuïteit, voorkomen van fraude et cetera niet van accountants kunnen verwachten, hoe moeten we dat dan organiseren? Wat hebben accountants nodig om dat wél te kunnen? Het is namelijk evident dat dat wél is wat de samenleving van accountants verwacht. In de woorden van het hoofdredactionele commentaar van de Volkskrant op 27 september: "De sector die in het leven is geroepen om het Nederlands bedrijfsleven gezond en betrouwbaar te houden." Als accountants dat niet willen of kunnen, waarom dan accountantscontrole wettelijk blijven verplichten en accountantstitels blijven beschermen?

Ook de ondertitel van het rapport dekt de lading maar gedeeltelijk: "Maatregelen ter verbetering van de kwaliteit en onafhankelijkheid van de accountantscontrole." Op pagina 28 staat echter: "Gezien de focus van de reeds recent ingevoerde maatregelen op onafhankelijkheid, concentreren de maatregelen die de werkgroep nu voorstelt zich op de kwaliteit van de controle." Terwijl de financiële afhankelijkheid van accountants van betaling door degenen die ze controleren een zeer voor de hand liggende root-cause is van de door de werkgroep op pagina 24 en 25 opgesomde 'root-causes'...

Ten slotte mis ik in het rapport een meta-perspectief: Waarom schoten eerdere maatregelen van de sector zelf te kort? Wat is er aan organisatie van de beroepsgroep (bijvoorbeeld qua governance van de NBA) nodig om ze te laten werken? Hoeveel maatregelen (ineens) zijn nodig? Waarom zouden de nu voorgestelde maatregelen wél voldoende zijn (én geen overkill)?

Het rapport lijkt mij beslist een forse stap in de goede richting, vooral om (blijvende) discussie en commitment te garanderen die belangrijker is dan de voorgestelde maatregelen op zich.