Nudging voor accountants
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) pleit er in het recente rapport 'Met kennis van gedrag beleid maken' voor om meer gebruik te maken van nieuwe gedragswetenschappelijke inzichten over menselijk keuzegedrag.
Beleid staat vaak bol van rationele aannames uit de ‘harde' economie. Maar menselijk gedrag is veelal grillig, onvoorspelbaar. En dus lang niet zo rationeel als wordt verondersteld.
Ik moest hier deze week aan denken tijdens een actualiteitencollege van Henk Langendijk over wijzigingen in de internationale accountancyregels. Het rule based denken heeft het afgelopen decennium een grote vlucht genomen. En kent geen grenzen. Langendijks indrukwekkende regeloverzicht werd enkele keren onderbroken door opmerkingen van accountants en controllers over hoe een nieuwe regels in de praktijk ‘creatief' zou kunnen worden toegepast. Creatief staat dan voor omzeiling. Dat vond ik interessant, omdat in die paar korte gedachtewisselingen de formele en de informele logica van de accountancy langs elkaar schuurden.
De WRR stelt dat veronderstellingen over de doorwerking en borging van nieuw beleid "vaak te optimistisch of onjuist zijn. Het is daarom belangrijk bij beleidsontwikkeling steeds eerst goed in kaart te brengen wat op het betreffende terrein de oorzaken en redenen voor de keuzes van burgers zijn, en welke factoren op die keuzes van invloed zijn. Watching Behavior Before Writing The Rules, aldus de gedragseconoom Richard Thaler".
In de afgelopen jaren is in de gedragseconomie en de sociale psychologie belangrijke kennis ontwikkeld over hoe wij beslissingen nemen. Het blijkt dat wij zeer gevoelig zijn voor allerhande vooroordelen in het wel/niet opnemen van nieuwe informatie. Wij hebben moeite met het betrekken van de meer langetermijneffecten van beslissingen.
Bovendien nemen wij niet zozeer individueel beslissingen, maar trekken wij ons veel aan van wat andere mensen doen. Onze omgeving beïnvloedt onbewust hoe wij ons gedragen. De WRR verwijst naar het boek Nudge (2008) van Thaler en Sunstein. Dat boek heeft een nieuw werkwoord aan de taal toegevoegd: nudging.
Dat verwijst naar een slimme maar niet dwingende wijze van sturen van gedrag. Door gebruik te maken van de nieuwe gedragswetenschappelijke kennis over hoe mensen keuzes maken en soms ook in te spelen op hun ‘irrationaliteit'. In de Verenigde Staten en Groot-Brittannië zijn beleidsexperimenten opgezet om burgers, beroepsgroepen en bedrijven langs deze weg te beïnvloeden. De WRR beveelt dit ook aan voor Nederland.
De volgende vragen zouden, volgens de WRR, gedurende het gehele beleidsproces moeten worden gesteld en beantwoord:
- analyse: in hoeverre en op welke wijze wordt het probleem in kwestie veroorzaakt door het gedrag van (doelgroepen van) burgers, en wat zijn hierbij relevante drijfveren, motieven en omgevingsinvloeden?
- aanpak: welke (gedrags)mechanismen worden door het beleid of de beleidsinterventie in werking gezet zodat het geformuleerde doel in de praktijk zal worden bereikt (bij onderscheiden doelgroepen)?
- bewijsvoering: hoe en waaruit weten we dat?
Mijn voorstel is om in het (inter)nationale hervormingsproces binnen de accountancy ‘nudging voor accountancy' een prominente plaats te geven in het doordenken hoe grillig, soms irrationeel en buitenwettelijk het gedrag kan zijn. Wat zijn hierbij relevante drijfveren (het verdienmodel?), motieven (verantwoordelijkheid aan het maatschappelijk verkeer?) en omgevingsinvloeden (te weinig dwingende ogen van buiten?).
Dit is dus een pleidooi om met grotere precisie te analyseren wat nu de oorzaken zijn van gedragingen. Dit om de Pavlov-reactie van meer regels te doorbreken en om langs andere wegen houding en gedrag van accountants te gaan nudgen. Omdat we allemaal weten dat wet- en regelgeving lang niet altijd een-op-een wordt in- en doorgevoerd in de accountancypraktijk.