Opinie 05 augustus 2014

Verbeterde aanpak: 25 procent meer relevantie

Het accountantsberoep heeft de afgelopen dertig jaar zo goed als stil gestaan. Geen enkele beroepsgroep kan zich dit veroorloven.

Natuurlijk zijn de werkmethodes gewijzigd en is er 'gesleuteld' aan de controleverklaringen, maar in essentie is er zo goed als niets veranderd voor de gebruiker van de jaarekening. Het geïntroduceerde toezicht op accountants, de verscherpte regelgeving, de discussie over partnerinkomens: het zijn allemaal symptomen dat de huidige controle zelf niet meer toereikend is.

Innovatie en productontwikkeling zijn hierop hét antwoord.

De legitimiteitstheorie probeert te beschrijven onder welke voorwaarden gebruikers een product of dienst als geloofwaardig en legitiem beschouwen . Hierbij worden drie niveau's onderkend, die een bepaalde volgtijdelijkheid kennen:

• pragmatische legitimiteit: legitimiteit vanwege een zichtbare toegevoegde waarde en werking van het product: relevantie dus, hiermee begint het;
• morele legitimiteit: omdat de randvoorwaarden waarbinnen het product tot stand komt goed zijn, zoals standaarden, toezicht en richtlijnen;
• cognitieve legitimiteit: geloof dat het product is gericht op jouw belangen ('Het zit wel goed, de accountant heeft het beste met mij voor').

De maatregelen en het debat van de afgelopen jaren hebben zich ten onrechte bijna volledig gericht op de versterking van één onderdeel, de morele legitimiteit. Meer voorwaarden en uitgebreidere standaarden moesten de geloofwaardigheid van accountants versterken, terwijl de cognitieve legitimiteit afnam door alle schandalen en discussies.

Voor een nieuwe start is het echter nodig de pragmatische legitimiteit te verhogen. De innovatie en productontwikkeling richten zich op 'wat levert ons product op voor de gebruiker'? Zonder pragmatische legitimiteit is geen herstel van vertrouwen mogelijk.

Om te komen tot een verbeterde versie van het accountantsproduct zijn de volgende stappen noodzakelijk:

1. Ontwikkel een korte, krachtige definitie van controlekwaliteit met de focus op de gebruiker

Bijvoorbeeld: "Controlekwaliteit betreft zowel het afgeven van de juiste controleverklaring, gebaseerd op toereikend bewijs, als het verhogen van de relevantie van de jaarrekening."

Het eerste deel van deze definitie werd al voorgesteld door de Europese Federatie van Accountants (FEE) in 2006. Het tweede deel richt zich volledig op de gebruiker van de jaarrekening. Zo'n bondige definitie geeft sturing, versterkt de morele legitimiteit en verplicht de beroepsgroep om te blijven innoveren, ter versterking van de pragmatische legitimiteit.

2. Democratisering van de controle

Elke controle moet zich richten op het minimaliseren van de verwachtingskloof. Daarom wordt voor elke controle - zowel van beursgenoteerde firma's als de bakker om de hoek - een dialoog gezocht met jaarrekeninggebruikers en worden hun wensen en verwachtingen geïnventariseerd: waaruit bestaat de gebruikersgroep en welke informatie hebben zij nodig voor hun economische beslissingen? Deze inspraak in het controleproductgaat veel verder dan het raadplegen van de raad van commissarissen (auditcommissie). Deze 'democratisering' vergt investeringen van accountants, waarbij IT prima mogelijkheden biedt. Door deze voorwaarde goed in te vullen wordt naast de pragmatische legitimiteit ook de cognitieve legitimiteit versterkt.

3. Verbeter het primaire product en differentieer naar verschillende gebruikersgroepen

Met ‘verbeteren' doel ik op méér zekerheid bieden aan jaarrekeninggebruikers. Zoals autofabrikanten snellere, comfortabelere en zuiniger auto's maken, moeten accountants technologie ontwikkelen om meer concrete zekerheid te bieden, in de brede zin van het woord. Sommige mogelijkheden zijn gemakkelijk te realiseren, bijvoorbeeld een bedrijf een overzicht laten opnemen van haar betaalgedrag, uiterst relevante informatie voor banken en crediteuren. Andere mogelijkheden vergen meer investeringen, zoals het ontwikkelen van sjablonen voor aanvullende analyses voor schattingen en alternatieve vermogens- en resultaatsopstellingen. In de wetenschap is al veel onderzoek gedaan naar besluitvorming door gebruikers, welke informatie zij gebruiken en waarom. Dit kan dienen als basis voor deze innovaties.

4. De evolutie van assurance- naar garantie-services

Dit is de koningin onder de innovaties en beoogt het concreet vergroten van de zekerheid van gebruikers. In de huidige praktijk kan de accountant zich verschuilen achter regelgeving en management en blijkt hij  bij fouten te moeilijk aanspreekbaar . Bij garanties is de accountant concreet aanspreekbaar. Garanties zijn derhalve dé logische vervolgstap op de huidige assurance. In tegenstelling tot de verzekeringstheorie (insurance), waarbij vóóraf de dekkingsvoorwaarden, schadebepaling en -uitbetaling tot in de puntjes moeten worden uitgewekt met ongetwijfeld veel kleine lettertjes en uitzonderingen (heel statisch, complex en werkt een verwachtingskloof in de hand), zijn garanties juist dynamisch.

Net zoals constructiefouten in auto's het garantierisico vormen voor autofabrikanten, zo vormen onjuiste accountantsproducten het risico voor de accountant. Geleden schade moet dan worden vergoed en de situatie hersteld. Omdat accountants gemakkelijker aansprakelijk kunnen worden gesteld, zullen zij producten ontwikkelen die robuust zijn en zullen zij zich ook meer inzetten voor goede en duidelijke gebruikershandleidingen over hoe het controleproduct moet worden gebruikt.

Hiervoor is veel onderzoek en ontwikkeling nodig, inclusief uitgebreide test- en acceptatieprocedures. Net als crashtesten bij auto's en het uitgebreide testen van medicijnen in de farmaciesector. De NBA zou bij die robuustheidstesten een rol kunnen vervullen en de AFM kan er toezicht op houden. Het afgeven van garanties zal zeer effectief blijken om de pragmatische legitimiteit te versterken. Een voorwaarde daarbij is wel dat schade concreet en eenvoudig kan worden verhaald. Hiervoor is onder andere een schadefonds noodzakelijk (daarover meer in een volgende bijdrage).

Er zijn dus goede en concrete mogelijkheden om het beroep weer vlot te trekken. Waarom stellen we ons niet de volgende doelen? In 2020:

• is er een 25 procent relevantere jaarrekening: korter, bondiger, inzichtelijker, flexibeler;
• is er een 75 procent kleinere verwachtingskloof: gebruikers kunnen meebeslissen (democratisering van de controle);
• bieden accountants 20 procent meer concrete zekerheid: ze staan vierkant achter hun product.

Om dit te bereiken is investeren in onderzoek en ontwikkeling essentieel. Daarom is samenwerking tussen praktijk en universiteiten erg belangrijk. Een 'Accountancylab' biedt hiervoor een prima startpunt.