Opinie 08 juli 2014

'Waartoe zijn accountants op aarde' en andere kernvragen

Om het maatschappelijk verkeer te dienen, stupid!

Tijdens de discussie over de toekomst van het accountantsberoep op 3 juli stelde Nyenrode-student Jelle Holwerda nog twee van die retorische vragen (in de video rond 1h37): 'Wat is de noodzaak van marktwerking in de accountancysector?' en 'Moeten wij niet uitsluitend streven naar intrinsiek gemotiveerde accountants?!' Felix Rottenberg serveerde ze dan ook vakkundig af als "al een paar keer aan de orde geweest" respectievelijk "zou te veel tijd kosten". Ze vormen echter de kern van het debat.

Bij de vragen van Jelle hoort nog een derde vraag: "Wat is de noodzaak van overheidsbemoeienis met accountancy?" In dat verband ter lezing aanbevolen: Ordening op orde van de Van Mierlo Stichting uit april 2011. Samenvatting: marktwerking is nodig voor efficiëntie, overheidsbemoeienis voor rechtvaardigheid en intrinsieke motivatie voor verbondenheid en maatwerk.

Accountancy en verbondenheid?? Wat is dat voor zweverige praat? Tijd om af te haken?! Even geduld graag.

Accountants borgen betrouwbare financiële verslaglegging. Betrouwbaarheid in het maatschappelijk verkeer is betwijfelbaar daar waar we mensen ‘uit elkaar organiseren' om redenen van efficiëntie en bureaucratie: agent en principaal, consument en producent, burger en bestuurder. Daar waar mensen betwijfelen of hen geen oor aangenaaid wordt, springt de accountant in de bres als vertrouwenspersoon, om hun verbondenheid te herstellen of om het gebrek daaraan in elk geval enigszins te compenseren.

Preciezer geformuleerd in de terminologie van de Van Mierlo Stichting: intrinsieke motivatie is nodig voor "ordening gebaseerd op interactie tussen mensen onderling op basis van vertrouwen en wederkerigheid". 'Mensen' staat hier voor 'professionals' en 'ordening' voor zelf-organisatie in het kader van de NBA. "Een professie onderscheidt zich van een beroep doordat de uitvoerder van een professie haar of zijn vak deelt met een gemeenschap van gelijkgestemden. De reputatie binnen die gemeenschap, de onderlinge waardering (of het ontbreken daarvan) en de verantwoording achteraf aan gelijken zijn elementen van een geïnstitutionaliseerde ordening van mensen onderling. Professies als artsen en advocaten, maar ook docenten en verpleegkundigen, vormen zo'n gemeenschap."

Voetnoot daarbij: "Deze vorm van ordening lijkt op de middeleeuwse gilde. Overigens blijft waakzaamheid geboden omdat gilde-achtige structuren kunnen ontaarden in schadelijke manifestaties van bescherming van de eigen kaste die ten koste gaan van betwistbaarheid." 'Betwistbaarheid' is liberaal jargon voor marktwerking. Lees dus: 'professie gaat ten koste van concurrentie'. Het is echter wel essentieel voor kwaliteit overal waar maatwerk nodig is. Dat levert ook een deel van het antwoord op de vraag naar de noodzaak van overheidsbemoeienis: zorgen voor voldoende marktwerking en beperken van kastevorming.

Dus nee, niet uitsluitend intrinsiek gemotiveerde accountants graag, want dan krijgen we ongetwijfeld 100 procent correcte financiële verslaggeving, maar tegen een exorbitante prijs, en accountants die zich zó ver verheven voelen boven niet-financials, dat ze zich niet meer verwaardigen om het hoe en waarom daarvan uit te leggen, zodat het vertrouwen in hen daalt naar 0.

Elke bedrijfstak vergt een mix van marktwerking, overheidsbemoeienis en professionele motivatie. De kernvraag voor de toekomst van het accountantsberoep is hoe en in welke mate die mix bijstelling behoeft. Dát bijstelling gewenst is, lijdt weinig twijfel. De verschillende functies van de genoemde ordeningsprincipes kunnen de discussie daarover verhelderen.