Opinie 09 juli 2014

Waar zit de rode draad in het falen van de accountancy?

Als je in zo'n volle hete zaal een keer hebt meegedaan aan de discussie begrijp je waarom Felix Rottenberg zei: "Het is een enorme, gigantische rotopdracht."

Allerlei meningen en voorstellen worden met grote overtuiging geventileerd. Maar de samenhang is ver te zoeken en het verhaal mag alleen in enkele korte woorden. De jonkies van de werkgroep staan open voor alles, tactisch handig, maar het is de vraag of je zo verder komt of dat je juist meer wegzakt in drijfzand.

Het gaat er om de kern van de problematiek te vinden en de ontwikkelingen die daarmee samenhangen. Was het de hebberigheid, de toenemende complexiteit van regels, onvoldoende transparantie, de sensitiviteit van accountants, of juist de onderlinge concurrentie? Waar zit de rode draad van oorzaak naar gevolgen?

In mijn ogen komt het doordat de openbare accountant - overigens als vaandeldrager voor alle accountants wat mij betreft - zijn gezag heeft verloren. Hij is niet meer echt relevant. Een stempelzetter waar je jammer genoeg niet omheen kunt. Of waar je soms handig gebruik van kunt maken. Behalve als er schade wordt geleden. Of dat nu aandeelhouders zijn of maatschappelijke instellingen, dan weten ze de accountant te vinden. Niet zo gek dus dat door sommigen een oproep wordt gedaan om daar dan maar de core business van te maken.

Maar waarom raak je gezag kwijt? Omdat je de gecontroleerde organisatie niet of nauwelijks iets méér kunt vertellen dan wat ze zelf al veel beter weten. Bovendien vinden ze de naar voren gebrachte punten overwegend niet relevant. Je ziet daarom ook: hoe kleiner de organisatie, hoe relevanter nog de accountant.

Maar de stakeholders dan, daar ging het immers om. Die merken dat de accountant zijn gezag aan het verliezen is. Ze weten niet echt wat er wel of niet gecontroleerd is en ze begrijpen de accountantsverklaringen nauwelijks. Alleen als het fout gaat, dan had de accountant het toch moeten zien en ingrijpen.

En in plaats van dieper te spitten met meer ervaren medewerkers, meer research te plegen en nieuwe technieken in te zetten, pareerden de accountants jarenlang de druk vanwege hun toenemend gezagsverlies met steeds goedkopere aanbiedingen, minder ervaren medewerkers, een hoge(re) materialiteit, beperking van de systeemtesten, beperking van de scope van hun opdracht, de uitsluiting van risico's etc. Kortom, op weg naar beredeneerd nietsdoen, als toppunt van efficiënt controleren door middel van risicoanalyse. En ze onderwierpen zich aan steeds meer regels om maar te bewijzen hoe goed ze toch zijn. Het lijkt wel gewoon een falend bedrijf, met de verkeerde antwoorden op de vragen uit de markt!

Om deze duivelse spiraal te overleven werden ze bovendien slaaf van hun collega's, die wel een boodschap voor nota bene hun klant hadden en daarmee wel ontzag inboezemden. Ze stonden hen bovendien het interessante en imponerende deel van hun werk af. Het gaf immers niets, want ze deelden toch mee in alle opbrengsten en alle glamour. Daarvoor wil je wel een beetje onderdanig zijn tegenover je klant.

Stel nu eens, leden van de werkgroep, dat dit de rode draad is door de gehele problematiek. Dan is het ineens logisch dat accountants niet altijd een rechte rug toonden. Dan hoef je dat dus ook niet aan te pakken met cursussen, die rechte rug komt vanzelf als je de kern van het probleem oplost. En waarom zouden accountants minder moeten gaan verdienen als ze hun belangwekkende en complexe functie weer helemaal zouden herwinnen? Ze staan er anders juist des te meer op als de sufferds die de verkeerde weg zijn ingeslagen, uitgelachen door hun collegaconsultants en -fiscalisten.

Nee, de oplossing ligt dan in alles wat accountants de afgelopen vele jaren achterwege hebben gelaten om een goede accountant 3.0 te worden. Een accountant van deze tijd, met de aanpak, de opleiding, de transparantie, de communicatie en de ingezette tools van deze tijd. En een accountant die daarvoor zonder schroom de prijs durft te vragen die daarvoor nu eenmaal nodig is.

Voorbeelden van accountancy 3.0?

• Zorg voor transparantie, stop met dat gezeur bij alles over geheimhouding. Regel dat deze beperkt wordt tot wat in deze tijd passend is. Bang dat je niets meer wordt verteld? Dan ga je toch gewoon indringender controleren.
• Zorg dat je weer de expert bij uitstek wordt op het gebied van de kwaliteit van de beheersorganisatie in relatie tot de (noodzakelijke) risico's die het bedrijf neemt. Rapporteer daarover, gestructureerd en publiekelijk.
• Zorg voor uitstekende data-analyse en process mining. Steek daar geld in dat je later dubbel en dwars terugverdiend. En verplicht accountants het ook toe te passen, ondanks hun budgetbedreiging. Het geeft je inzichten die klanten imponeren en verder helpen.
• Zorg dat je continuïteitsbedreigingen opspoort, tijdig meldt en aanbevelingen doet voor oplossingen. Stakeholders houden absoluut niet van verrassingen en weten de accountant dan te vinden. De leiding ervaart een accountant die meedenkt en tijdig aan de bel trekt.
• Zorg dat je voor zover mogelijk fraude opspoort en communiceer de gebieden waar je buiten de organisatie en ook via data-analyse en process mining geen zicht op hebt.

Maar wat betekent dit nu voor het verhaal van september aan de Tweede Kamer?

1. De doelstelling waar je naar toe wilt is in ieder geval helder en de aandachtsgebieden ook.
2. Er moet geld komen voor research (accountancylab).
3. Er moet een tijdelijk staakt het vuren komen bij offerterondes (nog steeds dalen de fee's).
4. Laat overheid en NBA samen een onderzoek doen naar het level playing field waarbinnen openbare accountants momenteel opereren en doe daarop zo nodig aanbevelingen voor verbeteringen.
5. Laat accountantskantoren verplicht rapporteren over belangrijke parameters inzake hun functioneren, in het bijzonder in de zin van de bovenstaande voorbeelden.

Er is vast veel meer over te zeggen en misschien wat minder zwart-wit, maar vanuit een dergelijke visie op de problematiek komt het vervolg veelal vanzelf.