Opinie 04 juli 2014

Operatie geslaagd, patiënt overleden

Ik begrijp en onderschrijf de noodzaak om in september te komen met concrete maatregelen tot verbetering van de kwaliteit en onafhankelijkheid. Ik vraag mij echter af of de stuurgroep Toekomst Accountantsberoep in zijn voorstellen ook het vermogen van de kantoren meeneemt om zich tijdig aan te passen aan de nieuwe omstandigheden.

Ik denk hierbij concreet aan maatschappelijke en technologische ontwikkelingen, die vaak om een andere aanpak vragen om de controlekwaliteit te kunnen handhaven.

Er was een incident (Vestia) voor nodig om tot het besef te komen dat kennis van derivaten van belang is. Jules Muis had daar jaren geleden al voor gewaarschuwd, maar de boodschap was niet overgekomen.

Naar mijn mening stimuleert het huidige besturings- en verdienmodel onderzoek en innovatie niet, maar remt het af of blokkeert het zelfs. Uit eigen waarneming weet ik dat een groot kantoor dat onderzoek wil doen naar de inzet van data- en procesanalyse in de controle, bij de 'moeder' moet komen uitleggen, waarom wordt afgeweken van de policy. Partners zijn vaak niet bereid om te investeren, omdat dat ten koste gaat van hun winst en zij niet meer profiteren van mogelijke voordelen.

Technologische ontwikkelingen vereisen dat kantoren hun aanpak aanpassen en investeren in kennis. Zo weten wij dat Google investeert in het laten rijden van een auto zonder chauffeur. Maar hoeveel accountants beseffen dat veel bedrijven nu al over zelfrijdende auto's beschikken in de vorm van geautomatiseerde systemen die op basis van (complexe) algoritmes zelfstandig beslissingen nemen?

Keteninformatisering en - integratie binnen en tussen bedrijven, Cloud Computing, Big Data, Cybercrime, etc., vragen om een nieuwe aanpak in de controle. Of als concreet voorbeeld: de invoering van XBRL/SBR, die ondernemingen verplicht om hun jaarrekening 2016, en mogelijk al eerder als de onderneming daarvoor kiest, in XBRL/SBR aan te leveren. Wettelijk deponeren op papier is dan niet meer mogelijk.

Het is niet onwaarschijnlijk dat (middel)grote ondernemingen in eerste instantie naar hun dienstverleners zullen kijken in de verwachting dat zij dit probleem voor hen gaan oplossen. Van hun controlerend accountant verwachten ze dat hij in staat is om zijn controleverklaring bij de jaarrekening in XBRL/SBR af te geven.

Ik weet dat de NBA een aanpak voor SBR Assurance heeft geformuleerd en een Groenboek voor SBR Assurance heeft gepubliceerd. Publieke discussie hierover heb ik echter nog niet gezien. De vraag is dan ook hoeveel collega's deze stukken hebben gelezen en zich realiseren wat dit feitelijk gaat beteken en zich actief op deze ontwikkelingen voorbereiden?

Ik weet ook dat er een pilot is gestart om de voorgestelde SBR Assurance oplossing te testen. Een pilot die ik begrijp, plaats vindt met minder kantoren dan gepland, nu al uitloopt en beperkter van omvang is. Of de voorgestelde oplossing zal gaan werken moet nog blijken. En dan moet er ook nog een controleaanpak worden ontwikkeld die de kantoren moeten hanteren bij het controleren van de jaarrekening in XBRL/SBR.

De huidige pilot richt zich alleen op het proces van openbaarmaking en deponering. Waarom zou de verplichte invoering van XBRL/SBR bij de (middel)grote ondernemingen in Nederland anders verlopen dan de invoering in de Verenigde Staten waar de 10.000+ beursgenoteerde ondernemingen vanaf 2009 gefaseerd hun financiële gegevens ook in XBRL moeten aanleveren?

De huidige situatie is dat inmiddels ruim 90.000 rapportages in XBRL bij de SEC zijn aangeleverd. Deze rapportages bevatten ruim 3 miljoen fouten, waarvan vele materieel. Het feit dat deze XBRL-rapportages naast de nog steeds bestaande formele rapportages moeten worden aangeleverd, ze niet behoeven te worden voorzien van een controleverklaring, en de SEC tot op heden nog niet handhaaft, maakt dat bedrijven hiermee nog steeds wegkomen.

Hoe anders zal de situatie in Nederland zijn, waar de XBRL jaarrekening de papieren jaarrekening gaat vervangen en deze wettelijk moet worden gedeponeerd voorzien van een controleverklaring. In hoeverre zijn Nederlandse accountants tijdig voorbereid op deze nieuwe situatie?

Het zou erg jammer zijn als de energie die nu door alle partijen wordt gestoken in de verbetering van de (huidige) controlekwaliteit de komende jaren weer teniet wordt gedaan, door het in onvoldoende mate voorbereid zijn van kantoren op de nieuwe werkelijkheid. Vandaar mijn titel:  Operatie geslaagd, maar patiënt overleden.