Opinie 29 juli 2014

Nieuwe boekhoudregels financiële instrumenten - een verbetering?

Afgelopen donderdag heeft de IASB geheel nieuwe boekhoudregels uitgebracht voor financiële instrumenten (IFRS9), met invoeringsdatum 2018.

De boekhoudregels zijn helemaal op de schop gegaan, vooral in reactie op de vermeende tekortkomingen die uit de kredietcrisis naar voren zijn gekomen. De vraag is of we nu beter af zijn. De belangrijkste wijzigingen op een rijtje.

Hoewel de indelings- en waarderingsvoorschriften op het eerste gezicht niet veel veranderd lijken, zal aanpassing het nodige werk met zich meebrengen. De indeling en waardering zijn namelijk afhankelijk gemaakt van de kasstroomkarakteristieken en het businessmodel.

Instrumenten zoals leningen die louter recht geven op het ontvangen van rente en hoofdsom in een businessmodel dat is gericht op het incasseren van die kasstromen, worden op kostprijs gewaardeerd. Als het businessmodel echter voorziet in het regelmatig verkopen van bijvoorbeeld leningen, dan worden deze gewaardeerd op fair value en worden de wijzigingen in het vermogen geboekt.

Critici stellen dat met deze nieuwe criteria meer posten op fair value komen, terwijl anderen juist vinden dat fair value minder belangrijk wordt. Voor bepaalde categorieën activa, zoals bijvoorbeeld gekochte hypotheken, behoort kostprijswaardering nu tot de mogelijkheden.

De belangrijkste verandering is de manier waarop voorzieningen voor kredietverliezen (impairments) voortaan moeten worden bepaald: namelijk op basis van 'expected losses' in plaats van 'incurred losses' zoals we dat nu kennen. Daarbij is opvolging gegeven aan de nadrukkelijke roep vanuit de politiek om hogere voorzieningen. Onderzoekers naar de oorzaken van de kredietcrisis concludeerden vrijwel allemaal dat de bestaande voorzieningen bij banken 'too little too late' waren.

Onder het 'expected loss model' wordt bij het verstrekken van een lening direct een voorziening getroffen voor het verwachte verlies voor de komende twaalf maanden. Voor debiteuren waarvan het risico op enig moment daadwerkelijk verslechtert, wordt de 'expected loss'-voorziening aangevuld met de verwachte verliezen voor de resterende looptijd.

Wij denken dat politici en toezichthouders tevreden zullen zijn, omdat voorzieningenniveaus bij banken inderdaad zullen toenemen, aangezien niet meer alleen voor bestaande verliezen wordt voorzien. Dit zal vooral een eenmalige verhoging zijn. Daarna blijven voorzieningen grosso modo meelopen met de conjunctuur. 'Unexpected losses', waaronder schokbewegingen, blijven onvoorzien.                                                                                          

De technische uitwerking die de International Accounting Standards Board (IASB) voorstelt is ons inziens zeer complex. Het is opmerkelijk dat onderscheid wordt gemaakt tussen twaalfmaandsverliezen en volledige 'expected losses'. Er zijn ingewikkelde bepalingen opgenomen om na te gaan wanneer er sprake is van een significante verslechtering van het kredietrisico en moet worden afgestapt van de twaalfmaandsverliezen. Deze 'knip' wijkt overigens af van de voorstellen van de Amerikaanse standard setter FASB die altijd verwachte verliezen voor de resterende looptijd vereist.

Wij verwachten dat de invoering van deze nieuwe bepalingen vooral bij banken een enorme inspanning zal vergen. Temeer daar voor 'expected losses' niet is gekozen voor een één-op-één aansluiting met de bepalingen van Basel III. 

Belangrijk winstpunt is dat er nu één systeem voor kredietvoorzieningen bestaat, ongeacht of posten op kostprijs of fair value worden gewaardeerd. Destijds bij de Alt-A-portefeuille van ING moest nog worden afgewaardeerd naar de toevallige marktwaarde. Die afwijkende bepaling is nu vervallen.

Een andere verbetering waarop breed was aangedrongen is het wegnemen van boekwinsten op eigen schuldpapier bij toepassing van fair value als de kredietwaardigheid verslechtert.

Ook hedge accounting is aangepakt, waarbij nu beter aansluiting is gezocht bij het economisch risicomanagement van ondernemingen. Wat ons betreft een forse verbetering. Verder heeft de IASB goed gekeken naar oplossingen voor praktische knelpunten die er thans op dit gebied zijn. Zo vervalt bijvoorbeeld de beruchte 80-125%-regel voor de effectiviteit.

Een belangrijke wijziging is ook de mogelijkheid om hedge accounting toe te passen voor componenten; bijvoorbeeld de aluminiumprijs bij de inkoop van blikjes frisdrank. We kennen veel bedrijven die alleen daarom al vervroegd IFRS9 zouden willen toepassen. Daarvoor is goedkeuring door de EU nog wel vereist.

Vraag is nu of de EU deze definitieve versie van IFRS9 snel zal goedkeuren. Bij monde van voorzitter Mario Draghi heeft de Europese Centrale Bank hier eerder deze maand nog op aangedrongen.

Al met al brengt IFRS9 diverse verbeteringen, hoewel de systematiek voor indeling en waardering en kredietvoorzieningen wat ons betreft een stuk simpeler had gekund. Voor opstellers is er veel werk te verzetten nu de standaard definitief is.