Opinie 22 juli 2014

Biechtstoel en accountants

Tot eind jaren zestig had de biechtstoel een plaats in de Katholieke kerk: tegenover een ander je fouten en tekortkomingen erkennen en daardoor aanzetten tot gedragsverandering.

Henk van Leeuwe

Biechten was in die tijd een publieke aangelegenheid: iedereen kon waarnemen wie er ging biechten en hoe lang!

Wat dat te maken heeft met accountants? Accountants hebben de opdracht om in september 2014 te komen met een rigoureuze verbetering van het aanzien van het beroep. Er is kritiek geuit op de door NBA geformeerde stuurgroep die aan dat proces leiding moet geven. Terecht, lijkt mij, omdat de huidige generatie actieve (openbare) accountants in meer of mindere mate besmet is met de oorzaken die tot de huidige verschraling van de beroepskwaliteit hebben geleid. Een stuurgroep van onafhankelijke leden (geen accountants) zou mijn voorkeur hebben.

Een opeenstapeling van ingrijpen door de minister van Financiën, gevolgd door aangepaste wetgeving en strengere toezichtregels (AFM) en kwaliteitsonderzoeken bij de kantoororganisaties zal ook niet leiden tot het doel zoals dat in 1973 in de Gedrags- en Beroepsregels Registeraccountants (GBR) is geformuleerd en wellicht in andere bewoordingen nog passend is:

"De registeraccountant onthoudt zich van al hetgeen schadelijk is voor de eer en de stand der registeraccountants."

Die aanhaling uit de GBR legt een verplichting op aan elke individuele accountant, en zo zou de weg naar upgrading van het accountantsberoep weer gevonden kunnen worden.

De huidige benadering is echter top-down en dat is niet de juiste weg. De benadering moet bottom-up zijn. Daarin ligt de kiem om tot gedragsverandering te komen. En daarmee is de link gelegd met de biechtstoel.

Laat elke accountant voor zichzelf een nulmeting doen en eens nagaan op welke punten hij de afgelopen vijf jaren tekort is geschoten in de beroepsuitoefening: bijvoorbeeld onder druk van de opdrachtgever akkoord gaan met een jaarrekening die eigenlijk een ontoereikend beeld geeft aan derden.

Neem daar de tijd voor door een reflectieperiode ('retraite' om in kerkelijke termen te spreken). Bespreek dat met je team en direct leidinggevende of met het bestuur van de accountantsorganisatie en leg daarbij vast hoe je je toekomstig gedrag zult veranderen. Doe dat jaarlijks voorafgaand aan het afgeven van verklaringen of mededelingen, zodat de accountant met een rechte rug met de start van de nieuwe ronde van het verklaringencircus kan beginnen.

Er zijn vele aspecten die tot de huidige verschraling van de waarde van een accountantsoordeel hebben geleid. Ik ga niet herhalen wat daarover de laatste tijd al is gepubliceerd, maar een enkel punt wil ik wel nog eens benadrukken.

Uit mijn actieve accountantsperiode tot mijn pensionering eind 2003 weet ik dat raden van bestuur of directies veelal een jaar van tevoren de deadlines van publicatie van jaarcijfers vastleggen. Daarnaast speelt dat die raden van bestuur en directies de audit fees aan de hoge kant vinden; op een Accountantsdag heeft zo'n lid ooit gezegd dat een reductie van 20 tot 30 procent mogelijk moet zijn. Dit onder het mom van 'genoeg is genoeg'.  

Verder zijn er soms lastige discussies met directies van dochtermaatschappijen die hun cijfers al aan de concernleiding hebben afgegeven (nog vóór het afgeven van een controleverklaring daarbij) en niet meer geneigd zijn om uit de controle voortkomende wijzigingen door te voeren en aan de concernleiding te melden. 

Het schrijven van management letters per dochtermaatschappij en die uitbrengen aan de  raad van bestuur en raad van commissarissen (toezicht) leidt in veel gevallen tot stapels papier die beperkt worden gelezen en waarvan de accountant in de slotbesprekingen wordt gevraagd in enkele woorden een samenvatting te geven. Hiermee wordt het doel van die management letters gemist.

Deze punten zijn niet bevorderlijk voor de kwaliteitshandhaving van een controleverklaring. De huidige actieve accountants zijn daar - ik neem aan met tegenzin - mee akkoord gegaan in de verwachting dat het allemaal wel goed komt, maar hiermee is wel de basis gelegd om het aanzien van 'de eer van de stand' in diskrediet te brengen.

Dat het roer rigoureus om moet is duidelijk, er moeten forse stappen worden gezet, te beginnen met de controles over 2014.

Registeraccountant Henk van Leeuwe is sinds 1 januari 2004 met (pre-)pensioen na een lange loopbaan bij PwC. Hij was daar betrokken bij zowel de controle en advisering (onder andere due diligence) van oob's als bij controle- en samensteldrachten en advisering in het mkb. Van Leeuwe was vele jaren actief op het gebied van interne opleidingen en interne reviews. Tot in 2007 was hij teamleider van de door NIVRA georganiseerde kwaliteitsonderzoeken bij niet-big four-kantoren.