Opinie 24 februari 2014

Hoe heet is de ziekenhuissoep?

Voor het tweede jaar op rij hingen de ziekenhuisaccountants aan de noodklok. Dreigen Nederlandse ziekenhuizen massaal op de fles te gaan? Of wordt de soep uiteindelijk toch niet zo heet gegeten? Breng dit soort boodschappen vooral maatschappelijk verantwoord.

Nog voordat zij ook maar één stap over de drempel hadden gezet, waren de accountants al klaar met de conclusie van hun controle bij de jaarrekening 2013: naar een goedkeurende verklaring kunnen de ziekenhuizen wel fluiten.

De huidige financiering- en declaratieregels in de zorg zijn volgens ziekenhuisaccountants dermate complex dat er te veel onzekerheden zijn om hun handtekening te zetten bij de omzetverantwoordingen in de jaarrekening. Of opgegeven omzetten ook zullen worden gerealiseerd - lees: zorgverzekeraars daadwerkelijk gaan betalen wat ziekenhuizen in de boeken hebben staan - is nog maar de vraag. Foutieve declaraties (al dan niet met een fraudemotief) kunnen zelfs leiden tot terugvorderingen van al betaalde rekeningen. En dus mogen ziekenhuizen in het beste geval rekenen op een verklaring met beperkingen.

Dat accountants nu al aankondigen met een andere dan goedkeurende controleverklaring te komen, leidt in de mediale vertaling tot het beeld dat de jaarrekeningen van ziekenhuizen - zelfs nog voordat ze zijn opgemaakt - niet deugen. Of sterker nog: dat accountants vanwege de wankele financiële huishouding niet in willen staan voor de continuïteit van de Nederlandse ziekenhuizen.

Het brede publiek zal deze indringende waarschuwing zien als signaal dat de patiënt misschien nog net niet is overleden, maar een ongewisse toekomst tegemoet gaat. Ook de portefeuillehouder zorg van de Nederlandse Vereniging van Banken reageerde in het FD geschokt op de onheilstijding: zonder goedkeurende controleverklaring zouden bankconvenanten op losse schroeven komen te staan en kredieten mogelijk worden ingetrokken. Banken gaan natuurlijk geen geld in ziekenhuizen steken als ze geen flauw idee hebben hoe die er voor staan.

Minister Edith Schippers van VWS reageerde opmerkelijk laconiek. Ja, er zijn wel wat onduidelijkheden. Maar de ziekenhuizen hebben nog tot medio 2014 de tijd dus in goed overleg met alle betrokkenen lossen we dat samen wel op. Hetgeen individuele ziekenhuizen natuurlijk niet ontslaat van hun eigen verantwoordelijkheid om hun huishoudboekje op orde te hebben.

Ook Paul Baks, consultant van BMC Advies, riep in een blog voor zorgsite Skipr op tot enige realiteitszin. Een zorginstelling kan niet als een winkel op het einde van de dag de kassa opmaken. De doorlooptijden van medische behandelingen zijn nu eenmaal langer en de waarde van een behandeling is onderhevig aan wisselende regels. De uiteindelijke opbrengst van geleverde medische zorg is in zekere zin een moving target en daar zullen we mee moeten dealen, aldus Baks.

Het is ongetwijfeld zo dat ziekenhuizen minder zekerheden kunnen verschaffen dan 'gewone' bedrijven die hun kasboek bij de accountant inleveren. Maar hoe dramatisch zijn die onzekerheden eigenlijk? Het Antonius Ziekenhuis in Utrecht-Nieuwegein maakte onlangs bekend zo'n 25 miljoen onterecht te hebben gedeclareerd over de periode 2008-2012, zo'n 1 procent van de jaarlijkse omzet. Dat is een fors bedrag maar betekent niet dat de curator al voor de deur staat.

Vooralsnog hebben we in Nederland slechts één keer een faillissement van een ziekenhuis meegemaakt en dat had niets te maken met onzekerheden omtrent de omzet. Ook uit de jaarlijkse audit op de grouper van DBC Onderhoud (door Deloitte) komen geen signalen naar voren dat er iets structureel mis zou zijn met de wijze waarop declarabele zorgproducten tot stand komen. Ziekenhuizen maken al dan niet per ongeluk fouten, maar van een systeemcrisis is geen sprake.

Dynamiek zal de komende tijd inherent blijven aan het Nederlandse ziekenhuisstelsel. Ieder ziekenhuis moet dat goed in beeld brengen in de financiële verantwoording. Het is aan de controlerend accountant om een oordeel te geven of dit afdoende is gebeurd. Ook als specifieke (on)zekerheden waarmee ziekenhuizen te maken hebben een onvoorwaardelijk goedkeurende verklaring in de weg staan.

De directe gebruikers van de jaarrekeningen van ziekenhuizen zoals zorgverzekeraars en bankiers zullen, als het goed is, weet hebben van de intrinsieke onzekerheden waarmee ziekenhuizen te maken hebben en dat meewegen in hun beoordeling van de jaarrekening én de controleverklaring.

Voor het grote publiek staat het niet afgeven van een onvoorwaardelijke goedkeurende verklaring gelijk aan het naar de prullenbak verwijzen van de jaarrekening omdat met rooskleurige cijfers wordt verbloemd dat de boel eigenlijk al op instorten staat. Bankiers die meteen gaan speculeren over het doorknippen van kredietlijnen dragen evenmin bij aan een meer genuanceerde beeldvorming. 

Dat een controleverklaring met kanttekeningen vijftig tinten grijs kan bevatten, sluit nu eenmaal niet aan bij de publieke zwart-wit perceptie van de accountantscontrole. En dus moeten dit soort boodschappen maatschappelijk verantwoord gebracht te worden.

Wanneer accountants te vaak en te snel de noodklok luiden, dreigen voorspellingen over het collectief onthouden van goedkeurende verklaringen te eroderen tot de weeralarm waarschuwingen van het KNMI. De eerste keer schrik je je rot. Maar daarna denk je: het zal allemaal wel zo'n vaart niet lopen.