Opinie 05 november 2014

Cultuuromslag

Een veelvuldig gebruikte term in het accountantsdebat de laatste maanden, en in het rapport 'In het publiek belang' daaruit is voortgesproten, is 'cultuur'.

De uit de rails gelopen commerciële cultuur heeft geleid tot veronachtzamen van de publieke taak en tot lankmoedigheid bij de controle, luidt ongeveer de conclusie. Daarom moet die cultuur dringend veranderen. Op zichzelf, gezien de felheid waarmee deze diagnose nog maar kort geleden werd verworpen als de 'populistische praat van zure criticasters', is dat een flinke revolutie in de sector.

Een cultuuromslag is nodig en de accountancy is niet de enige sector waar dat zo is. Tik 'cultuuromslag' in bij Google en je krijgt 145.000 hits. 'Cultuurverandering' genereert er 136.000. Cultuurverandering lijkt momenteel de grootste trend naast de opmars van het ongeschoren mannengelaat.

Mantelzorgers, alcoholdrinkende jongeren, Brussel, Universiteit Twente, het Bossche gemeenteapparaat, zorg- en hulpverleningsorganisaties, scholen, alcoholgebruik onder Nederlandse jongeren, banken, de gemeente Nijkerk, de bouwwereld, woningbezitters, de NS, de overheidsdienstverlening, de wielersport, de AFM en De Nederlandsche Bank, bijstandsontvangers en sociale diensten, medisch leiderschap, de semipublieke sector, de culturele wereld en natuurlijk talloze bedrijven - alle worden genoemd in verband met een dringend geboden cultuuromslag. En dan beperk ik me slechts tot de eerste drie pagina's zoekresultaten.

Natuurlijk staan legers hip bebrilde en Angelsaksisch koeterwaals sprekende consultants klaar om er een handje bij te helpen. Allerlei trainingen en benaderingen worden gepresenteerd en luchtverplaatsing wordt daarbij niet geschuwd. Zo beschrijven enkele enthousiaste trainers "de weerstand die we in onze dagelijkse praktijk zien tegen het zichtbaar maken van resultaat van leerinterventies. Betrokkenheid en acceptatie door stakeholders (onder andere management, medewerkers en trainers/begeleiders) is een belangrijke succesfactor om deze weerstand te verminderen en evaluatie van leerinterventies een structurele plek te geven".

Geen idee wat daar staat, maar dat men enthousiast is over de eigen aanpak en dat de facturen al worden voorbereid is duidelijk. Sommige adviseurs gooien er nog een schepje bovenop en presenteren zich als Leider in cultuurverandering. Ikzelf loop schichtig een straatje om als ik zo iemand tegen het lijf dreig te lopen, zeker in het donker, maar dat is strikt persoonlijk en de trend is veelzeggend.

De kernvraag bij al deze bellenblazerij en verbale rookontwikkeling is uiteraard: hoe is die 'verkeerde' cultuur zo ontstaan? En, nog iets fundamenteler: kan die cultuur duurzaam veranderen zonder verandering van de onderliggende structuur? Ook in de accountancy is dat de brandende vraag. De komende tijd is de kans om te bewijzen dat dat inderdaad kan. Dat accountants als Rik Blijham, Gerard Dirven, Joop Anemaet, Jules Muis en onderzoeker Rens van Tilburg het bij het verkeerde eind hebben met hun stelling dat een fundamenteel verkeerd gericht prikkelsysteem aan de basis ligt van de huidige cultuur. En dat NRC-columnist Bas Heijne het, in een stuk over bankiers, verkeerd ziet als hij schrijft: "En intussen eindigt ieder rapport over iedere jammerlijke verstrengeling van onze (semi-)overheid met de markt met een onmachtige oproep tot een cultuuromslag. Dat is een ander woord voor natte dweil."

Deze bijdrage is ook als column geplaatst in het novembernummer van Accountant.