Opinie 07 oktober 2014

Marcel, je hebt gelijk…

Het rapport 'In het publiek belang' heeft de nodige reacties opgeroepen. Vooral de blog 'Onder professoren' van Marcel Pheijffer is veelzeggend.

Pheijffer maakt een belangrijk, maar ook enigszins zuur punt. Ik zal de handreiking aannemen en proberen te reageren op het rapport.

Het is in de eerste plaats van groot belang dat het rapport is geschreven door jonge accountants. Zij hebben de toekomst en zij zullen moeten omgaan met de erfenis die wij voor hen achterlaten. Dat dit geen hele mooie erfenis is, blijkt uit de scherpe en vaak heel terechte kritiek die op ons beroep wordt uitgeoefend.

We moeten ernaar streven dat de resultaten van volgende toetsingen door de toezichthouder beter zijn dan die in 2014 en voorgaande jaren. Dat dit niet alleen een probleem is voor de grote kantoren is wel duidelijk geworden uit de AFM-toetsingsrapporten van de overige accountantskantoren. Er zijn domweg teveel controledossiers die niet aan de eisen voldoen.

Het disfunctioneren van de accountant ligt in de eerste plaats aan diens eigen ondermaatse functioneren; het niet goed toepassen van de controlestandaarden. Anderzijds ligt het aan de druk - commercieel, budget of anderszins - die op de accountant wordt uitgeoefend. Controles worden voor 'scherpe' prijzen aangeboden in proposals en de accountant wordt er binnen het kantoor aan gehouden de werkzaamheden binnen budget af te ronden.

Eerder heb ik al aangegeven dat hier niet alleen een verwijt past aan de accountant die de controle tegen te lage prijzen aanbiedt (low balling) om vervolgens werkzaamheden achterwege te laten omdat het budget geen ruimte meer biedt. Ook de commissarissen die er - soms met trots - op aansturen dat de controlekosten worden verminderd, treft blaam. Kwaliteit heeft een prijs en die moet worden betaald.

Al klinkt het misschien als een cliché: de accountant moet onafhankelijker worden van de directie en zelfs van de raad van commissarissen. De opdracht tot controle zou eigenlijk zonder uitzondering moeten worden verstrekt door de algemene vergadering van aandeelhouders, die ook de rekening voor de accountantskosten zou moeten betalen.

Arnout van Kempen stelt een dergelijke relatie ook voor in zijn blogs. Ik ben het wel met hem eens. Het gevolg is dat de controlekosten een onderdeel van 'winstverdeling' worden in plaats van 'kosten' in de winst- en verliesrekening. Bij een verliessituatie wordt het verlies alsdan hoger (dat zou het overigens ook zijn wanneer de controlekosten als kosten in de winst- en verliesrekening in aanmerking waren genomen). De performance van de onderneming wordt nu niet meer belast met de controlekosten, die volledig voor rekening van de aandeelhouders komen. De accountant moet ook aan de aandeelhouders rapporteren en zou dat in veel grotere mate van detail moeten doen dan thans het geval is hetgeen ook geldt voor de verantwoording van de controlekosten.  

De jaarrekeningcontrole zou in belangrijke mate ook een beoordeling van soft controls moeten omvatten. Dit betekent dat de accountantscontrole zou moeten worden uitgevoerd door multidisciplinaire teams waarin ook plaats is voor gedragsdeskundigen. Voor zover ik heb kunnen nagaan gaat het rapport ‘In het publiek belang' niet echt in op soft controls, terwijl gedrag, financiële ethiek en het omgaan met dilemma's toch aan de basis liggen van publiek vertrouwen.

Ik meen mij te herinneren dat enkele accountantsorganisaties in het recente verleden onder meer psychologen in dienst namen. De analyse en het daadwerkelijk doorgronden van risico's op fouten en fraude in de financiële verantwoording zijn gebaat bij een aanpak die mede is gebaseerd op een analyse van het gedrag van actoren.

In mijn eigen praktijk leidde het grootste fraudeonderzoek dat ik heb mogen aansturen al na korte tijd tot de conclusie dat sprake was van een angstcultuur, het achterhouden van informatie, veel te veel overwerk en dominant bazengedrag. Er was echter geen sprake van fraude, maar van fouten die onontdekt bleven wegens de genoemde omstandigheden. Alleen omdat wij een psychologe in het team hadden konden we deze conclusie op basis van een 'deugdelijke grondslag' trekken.

Net als Peter Eimers, die afgelopen week kennelijk tussen de colleges door reageerde (zie reactie onder blog Marcel Pheijffer), zal ik komende vrijdag tijdens het fraudecollege in Rotterdam uitgebreid stilstaan bij het rapport 'In het publiek belang'. Het is een goed rapport, het dwingt ons om de bakens te verzetten en het is een kompas naar een betere toekomst.