Eerlijke accountants?
Controlerend accountants (of hun bestuurders) die geloven dat zij door meer aandacht te besteden aan integriteit eerlijker worden, een rechte rug krijgen en daardoor niet meer de fout ingaan, overschatten zichzelf.
Accountants zijn namelijk gewoon mensen, en mensen handelen naar eigen inzicht, afhankelijk van de context, op basis van een vermeende ratio die zich niet rationeel laat verklaren.
Voor zover dat eigen inzicht zich al laat vormen, gebeurt dat niet door lesjes, codes of dilemmasessies, maar door een praktijk van vallen en opstaan, zoals een taalvaardigheid zich ook pas in de praktijk vormt. In de fout gaan is een inherent onderdeel van deze vorming. Een (beroeps)fout is geen uitzondering die de regel bevestigt, maar een inherent onderdeel van een proces dat door mensen wordt gedreven.
En stel, dan zijn de zittende accountants door vallen en opstaan wijs geworden, bedenk dan dat tien tot vijftien procent van de deelnemers aan het arbeidsproces zich jaarlijks vernieuwt. Ook die groep moet weer hetzelfde vallen-en-opstaan-leerproces door, met alle fouten van dien.
En dan is er nog een buitencategorie die een extra risicogroep vormt. Dat zijn de accountants die geloven in de superioriteit van hun eigen eerlijkheid en objectiviteit en menen dat ze een groot rechtvaardigheidsgevoel hebben. Vaak hebben zij juist om die redenen gemeend accountant te moeten worden en daarom kan deze groep aanzienlijk zijn. Hun aanpak vinden zij altijd de juiste. Eventueel falen is aan derden te wijten. Het lerend vermogen ontbreekt hen.
In het algemeen zijn mensen te verleiden tot prestaties als zij daar succes aan beleven. Accountants zullen daarom ook beter gaan werken als er meer succes zit in beter werk, maar helaas worden ze daar niet op uitverkoren of voor beloond. Een grote firmanaam (status), een slimme pitch, de perceptie van een niet te hoge fee en een hoge productiviteit zijn helaas bepalender voor dat succes.
Derhalve, ook het gebruik van de gebruikelijke 'wortels' zal niet bijdragen aan beter werk. Wat is dan wel de oplossing?
Georganiseerde tegenspraak, consultatie, intervisie en wekelijks zaakgericht vaktechnisch overleg. Die leiden er toe dat de accountant uit zijn eigenwaan wordt gewekt en wakker wordt gehouden. De accountant ondergaat een voortdurende confrontatie met het binnen zijn organisatie geïnstitutionaliseerd lerend vermogen.
Iets controversiëler: de controlerend accountant moet zijn autonomie worden ontnomen als het gaat om besluitvorming rond de toereikendheid van een jaarrekening. Alleen een team kan instemmen, en alleen wanneer een 'concurring' accountant, die zich daartoe aantoonbare materiële inspanningen heeft getroost, tot hetzelfde oordeel komt.
Nog controversiëler: in het vervolg tekent de firma als geheel en is het bestuur hoofdelijk aansprakelijk voor de financiële gevolgen van beroepsfouten. Moet je eens opletten hoe goed de accountant dan zelf gecontroleerd wordt!