Opinie 10 september 2013

Moreel-ethische eed?

In diverse sectoren, van bankwezen tot onderwijs, leggen besturen en soms ook medewerkers een moreel-ethische eed af. Iets voor accountants? Wellicht, maar het is niet genoeg.

Het afleggen van zo'n eed of verklaring is natuurlijk niet dé oplossing voor de problematiek in de governance van ondernemingen. Uiteindelijk gaat het om het echte gedrag dat wordt getoond. Gezien de vele schandalen bij bedrijven, woningbouwcorporaties, zorgsector en overheidsbesturen kan de moreel-ethische verklaring wel worden gezien als een beweging in de goede richting. Maar zonder echte en voelbare gevolgen ten aanzien van normafwijkend gedrag, kan het ook uitmonden in een papieren tijger.

Kort geleden sprak ik een partner van een groot accountantskantoor. Gespreksonderwerp was onder meer het beoordelingssysteem dat voor partners wordt gehanteerd. Met een zekere onderdrukking van frustratie gaf de partner aan dat hij zich in twee opeenvolgende jaren "uit de naad had gewerkt".

Het ene jaar was de omzettarget gehaald door enkele grote incidentele opdrachten. Het andere jaar waren er geen incidentele opdrachten en werd de target niet gehaald. De persoonlijke prestatie was evenwel in beide jaren gelijk. Toch werd de beoordeling over het jaar waarin hij target niet had gehaald twee graadjes lager gezet dan die over het andere jaar, met direct gevolg voor het persoonlijk inkomen.

Met andere woorden: wat je in de commerciële accountantspraktijk ook doet, uiteindelijk gaat het om de omzet die je haalt.

Ik zou dit voorbeeld niet schrijven wanneer ik niet zelf een soortgelijke ervaring zou hebben gehad. Het geeft aan dat in het businessmodel van de openbare controlepraktijk iets fundamenteel fout zit.

De accountant die beweert ten behoeve van het maatschappelijk verkeer een oordeel te geven over de financiële verslaggeving van organisaties, past een sobere houding, prudente benadering en een instelling waarbij de belangen van de cliënt - en dat is primair het maatschappelijk verkeer - centraal moeten staan.

Er is een zekere onverenigbaarheid tussen een commerciële benadering, met het najagen van omzet en winst, en het controleren ten behoeve van derden. Zolang de jaarlijkse omzet het doorslaggevende criterium is voor de beoordeling, zullen de partners en zij die nog in de carrièrerace zitten het eigenbelang (het halen van de target) voorop stellen. Niets menselijks is een accountant immers vreemd.

De controlerende accountant moet zich bewust zijn dat hij de belangen van het maatschappelijk verkeer centraal moet te stellen. Dat kan heel makkelijk botsen met de eigen belangen, zeker als accountantskantoren het uitvoeren van opdrachten binnen budget en het halen van de omzetdoelen als criteria zien voor persoonlijke statusverhoging en winsttoekenning.

Het is de vraag hoe we de houding van de controlerende accountants kunnen verbeteren.

Is dat dan toch door het laten afleggen van een moreel-ethische eed of belofte, te beginnen bij de raden van bestuur van de kantoren? Wellicht, maar wat mij betreft niet van harte en dan alleen wanneer er aan het breken van die eed of belofte juridische aansprakelijkheidsconsequenties worden verbonden.