Opinie 03 september 2013

Derde weg in accountancyopleiding

Twee recente rapporten bepleiten voor de accountantsopleiding twee verschillende modellen. Er is echter ook een derde weg denkbaar, die zowel de AA-opleiding aantrekkelijk houdt als recht doet aan de assurance-functie.

Bert van Asselt, Hans Duits en Piet de Keijzer

De commissie van Arkel (NBA) pleit in haar in oktober 2012 gepubliceerde rapport voor een meer op de mkb-praktijk afgestemde mkb-accountant, naast de bestaande RA (wettelijke controle inclusief organisatie van openbaar belang - oob) en AA (wettelijke controlebevoegdheid exclusief oob).

Een maand later bepleitte de commissie Dassen - ingesteld op verzoek van de Commissie eindtermen Accountancy - een opleidingsmodel dat onderscheid maakt tussen een oob-oriëntatie (RA) en een mkb-oriëntatie. Die laatste richt zich primair op de AA met wettelijke controlebevoegdheid exclusief het oob.

Twee rapporten, twee verschillende visies. Wij pleiten voor een derde weg, die enerzijds uitgaat van de wens de opleiding voor de AA aantrekkelijk te houden en die anderzijds recht doet aan de kernfunctie van de accountant, de assurance-functie.

Aanleiding voor het debat over herziening van huidige de opleidingsstructuur is de discrepantie tussen de eisen van de bestaande AA-opleiding en diens dagelijkse werkzaamheden. De huidige AA-opleiding is primair gericht op de wettelijke jaarrekeningcontrole. Nauwelijks tien procent van de openbare AA's maakt echter gebruik van die bevoegdheid.

De AA-opleiding moet beter worden afgestemd op de behoeften in de mkb-markt. De maatschappelijke rol en kernfunctie van de accountant blijven daarbij een belangrijke bestaansvoorwaarde. De eerste zin in het eerste artikel van de Verordening Gedragscode (VGC) luidt: "Het onderscheidend kenmerk van het accountantsberoep is de verantwoordelijkheid te handelen in het algemeen belang."

De kernfunctie van de openbaar accountant is het toevoegen van zekerheid aan (financiële) informatie ten behoeve van derden in het maatschappelijk verkeer, de assurance-functie. In de overige wet- en regelgeving lijkt dit algemeen belang zich te verengen tot alleen de wettelijke controle van jaarrekeningen. Dat zou betekenen dat meer dan de helft van de openbaar accountants geen publieke functie vervult die vraagt om wettelijke bescherming.

Het controleconcept blijft een basisvaardigheid voor elke accountant. Het te beheersen normenkader verschilt echter sterk tussen de assurance- en non-assurance praktijk.

Accountants hebben in hun eigen vakjargon boeiende discussies over vormen en gradaties van zekerheid. Ondernemers en overige stakeholders verwachten echter simpelweg van elke accountant dat de cijfers waar hij zijn naam aan verbindt betrouwbaar zijn.
Daarnaast wordt van de mkb-accountant een objectieve en integere houding verwacht bij adviesopdrachten zoals het begeleiden van kredietaanvragen, bedrijfsopvolging en herstructureringen.
De mkb-ondernemer verwacht tevens dat zijn accountant actuele kennis en vaardigheden heeft op het terrein van strategie, prognoses, ICT, interne beheersing en E-commerce.

De huidige AA-opleiding sluit onvoldoende aan op deze belangrijke taken.

Derde weg: twee uitstroomvarianten
In dit licht pleiten wij in aansluiting op de adviezen van de commissies Van Arkel en Dassen voor een AA-opleiding met twee uitstroomvarianten: de accountant adviseur en de accountant auditor. Deze indeling past binnen het huidige wettelijk kader, waarin een AA zonder wettelijke controlebevoegdheid nog steeds wordt erkend.

Accountant adviseur met beperkte certificerende bevoegdheid
De door Van Arkel genoemde mkb-accountant zou op post-hbo-niveau kunnen worden opgeleid als accountant adviseur (AA), met certificerende bevoegdheid en afgestemd op de mkb-praktijk. De certificerende bevoegdheid kan worden beperkt tot de assurance-opdrachten die daadwerkelijk in het mkb worden uitgevoerd.
Naast deze (beperkte) assurance-vaardigheden bestaat het programma veel meer dan nu uit adviesvaardigheden op het gebied van strategie, ICT, interne beheersing, fiscaliteit, ondernemerschap en management control. De adviesfunctie staat, naast de beperkte assurance-functie, ook centraal in de praktijkopleiding. 

Accountant auditor op hbo-masterniveau
Een professionele (hbo) masteropleiding stelt eisen aan de praktijkervaring van studenten. Er wordt verwacht dat zij in staat zijn praktijkgericht onderzoek uit te voeren in de eigen beroepspraktijk. De master-AA dient zich primair te richten op de high potentials binnen accountantsorganisaties. Door kennisverdieping en praktijkgericht onderzoek verwerven zij via de master de status van wettelijk controleur en kunnen zij tevens een belangrijke bijdrage leveren aan de beroepsontwikkeling in het mkb.
De status van wettelijk controleur geeft de accountant auditor ook de bevoegdheid om, op grond van de Wta, als extern accountant het beleid binnen een accountantsorganisatie mede te bepalen.

Deze masteropleiding zal zich, naast de kennis en vaardigheden voor de wettelijke jaarrekeningcontrole, ook richten op bestuurlijke vaardigheden en/of verdieping van de adviesvaardigheden.

Deze opleiding tot Accountant Auditor vraagt om een herijking van de huidige masteropleiding AA, in nauwe samenwerking met het beroepenveld en de beroepsorganisatie.

Bert van Asselt RA AA is voorzitter van het landelijk AC-scholenoverleg en verbonden aan het lectoraat Accountancy en Controlling van hogeschool Windesheim te Zwolle. Dr. Hans Duits RA is lector FAI aan de Hogeschool Utrecht en werkzaam bij KPMG mkb. Drs. Piet de Keijzer is programmamanager Master AA.

Het artikel is geschreven op persoonlijke titel.