Opinie 25 september 2013

Beeld rentederivaten zal bij klein mkb niet anders zijn

Het AFM-rapport over rentederivaten is een hart onder de riem voor ondernemers. Bij vervolgonderzoek in het kleine mkb verdienen een paar aspecten nog nadere aandacht.

Vandaag verscheen het rapport van de Autoriteit Financiële Markten over de problemen bij de verkoop door banken van rentederivaten aan semipublieke instellingen en het professionele mkb. De komende maanden doet de toezichthouder vervolgonderzoek, gericht op mkb-ondernemingen in de categorie 'niet-professionele' cliënten.

Het grootste deel van het mkb valt in deze categorie. Een ondernemer wordt pas als professioneel aangemerkt als hij voldoet aan minstens twee van de drie volgende vereisten: Balanstotaal van meer dan 20 miljoen euro, omzet van meer dan 40 miljoen euro, een eigen vermogen van 2 miljoen of meer.

De AFM heeft met betrekking tot semipublieke instellingen en het professionele mkb de volgende tekortkomingen vastgesteld:

• De omvang van de zorgplicht hangt af van de rol van de bank. Bij een adviseursrol heeft zij de grootste zorgplicht. Bij execution only (zonder advies) gaat de zorgplicht minder ver. Banken hebben vaak onduidelijkheid laten bestaan over hun rol. Daardoor dachten cliënten dat de bank hen adviseerde. Hoewel banken vaak in disclaimers vermelden dat zij bij het afsluiten van derivaten geen adviseur van de cliënt zijn, zijn die disclaimers voor de AFM niet bepalend voor het soort dienstverlening dat uiteindelijk is geleverd. Banken kunnen zich er dus niet achter verschuilen.
• Banken hebben vaak een te gunstige voorstelling gegeven van de financieringsconstructies met rentederivaten. Negatieve scenario's - wat gaat er bijvoorbeeld gebeuren als de marktrente daalt - bleven onderbelicht. Daardoor gaven de banken geen goed beeld. Bij vervroegde aflossing kunnen cliënten zo worden geconfronteerd met onverwachte tegenvallers. Ook maakten banken vaak onvoldoende duidelijk dat een renteswap geen garantie biedt tegen stijgende renteopslagen.
• In het belang van de cliënt moet de bank een cliëntenprofiel opstellen. Aan de hand daarvan kan zij beoordelen of het product geschikt en passend is voor de cliënt. De AFM constateert dat vaak niet meer is te herleiden in hoeverre de banken aan deze verplichting hebben voldaan.
• De banken hebben hun dossiers slecht op orde. Daardoor kan de AFM moeilijk reconstrueren hoe de dienstverlening precies is verlopen. Zo heeft de AFM maar in zeer beperkte mate neutrale gespreksverslagen aangetroffen.

De AFM beschrijft een algemene tendens bij verkoop van rentederivaten door banken. Die tendens is dat banken vaak onduidelijke, verwarrende, onevenwichtige en onvolledige informatie verstrekten aan cliënten en dat ze het niet zo nauw namen met het vastleggen van een cliëntenprofiel of gespreksverslagen.

Het beschreven beeld zal bij niet-professionele mkb-cliënten niet anders zijn, vermoeden wij.

In dat vervolgonderzoek zou de AFM ook specifiek aandacht moeten besteden aan de regelmatig voorkomende situatie dat een afgesloten derivaat niet (meer) aansluit op de financiering. Banken hebben er doorgaans niet op gewezen dat de cliënt hierdoor, geheel tegen zijn bedoeling, een groot speculatierisico zou gaan lopen.

Een andere nog onderbelichte misstand is dat sommige banken stelselmatig  traineren bij het afgeven van goede specificatie van de unwinding costs.

De AFM heeft niet de wettelijke bevoegdheid om in individuele gevallen in te grijpen in de contractuele relatie tussen een bank en de cliënt. Dat kan alleen de burgerlijke rechter. Dit rapport van de AFM zal de cliënt daarbij tot steun kunnen zijn.