Opinie 25 juli 2013

Onafhankelijkheid in schijn

De onafhankelijkheid van de accountant valt in twee domeinen uiteen: onafhankelijkheid in wezen en onafhankelijkheid in schijn.

De eerste vorm is absolute voorwaarde voor iedere accountant en moet onderdeel zijn van zijn persoonlijkheid. Het maakt niet zoveel uit wat de opdracht is, het moet tweede natuur voor iedere accountant zijn dat hij zijn oordeel zelfstandig vormt, zonder zijn oor te laten hangen naar welke externe partij dan ook. Probleem is alleen dat je deze vorm van afhankelijkheid wel kan versterken in opleiding en selectie, maar niet preventief kan regelen. 

Met de VGC in de hand kan iedere accountant die op een schadelijke wijze heeft laten zien niet in staat te zijn tot zelfstandig denken, onafhankelijkheid in wezen dus, aangepakt worden. Een extra verordening is niet nodig, en zal in de praktijk slechts een schijnoplossing zijn. 

En dat brengt de andere vorm van onafhankelijkheid in beeld: de onafhankelijkheid in schijn. 

Schijn is volgens Van Dale: (bedrieglijk) voorkomen: de schijn tegen zich hebben; in schijn niet in werkelijkheid

Onafhankelijkheid in (bedrieglijk) voorkomen dus. Dat kunnen we best regelen in een verordening. En zoals door aardig wat accountants bij herhaling wordt aangegeven: 'het publiek' (wie dat ook wezen mag) eist onafhankelijkheid van de accountant. De onafhankelijkheid waar het over gaat kunnen we niet aantonen. Alleen achteraf kan een falen van die onafhankelijkheid worden aangetoond. Dus moeten we het publiek maar onafhankelijkheid in schijn bieden. 

Een logische redenering, als je denkt dat het publiek werkelijk interesse heeft in schijn. Ik geloof daar helemaal niets van. Mijn ervaring met 'het publiek', waaronder Kamerleden met accountancy in hun portefeuille, is dat ze vrij beperkt weten wat ze van accountants willen. Ze weten vooral wat ze niet willen: 

1. Ellende van welke soort dan ook bij een organisatie waar de accountant niet voor gewaarschuwd heeft.
2. Accountants die zich verschuilen. Achter wat dan ook.

Een focus op schijn is, als verder alles goed is, niet fout maar wel overbodig. En als verder niet alles goed is, is het vooral een nieuwe mogelijkheid om je achter te verschuilen. Niemand gelooft toch dat ik als aandeelhouder van SNS interesse heb in de prijs van het etentje dat de accountant had met de cfo? 

En dat is dan mijn volgende bruggetje: Als de NBA dan zo nodig onafhankelijkheid in schijn beter wil regelen, waarom dan onafhankelijkheid ten opzichte van de verkeerde functionaris? 

In het consultatiedocument is een klein, maar wat mij betreft relevant, detail opgenomen dat de visie van de NBA op het beroep scherp neer zet. 

Wat was ooit de theorie? De aandeelhouder stelt kapitaal beschikbaar, de raad van bestuur doet daar nuttige dingen mee en legt verantwoording af aan de AVA via de jaarrekening. De accountant controleert die verantwoording. Als je al één persoon wil aanwijzen waarvan de accountant onafhankelijk moet zijn, dan is dat van de ceo, de algemeen directeur, de voorzitter van de raad van bestuur. Dat is degene immers die leiding geeft aan de aanwending van het beschikbare kapitaal. 

Wat zegt echter de NBA in het consultatiedocument? 

De tweede laag is de onafhankelijkheid van de persoon die zich verantwoordt. Denk hierbij dat de accountant geen nauwe persoonlijke relatie mag onderhouden met de financieel directeur.

Waarom van de financieel directeur? Wil de NBA daarmee zeggen dat de controle in feite gericht is op de door de cfo afgelegde verantwoording? Aan wie dan? Aan de ceo? Of betekent het dat de accountant zich maar vooral op de cfo moet richten, fijn boekhouders onder elkaar? 

Noemt u mij maar een pietlut, maar in het kader van het denken over onafhankelijkheid is het toch wel van enig belang dat de accountant, dus de NBA, helder voor ogen staat welke positie de accountant exact in neemt ten opzichte van de andere spelers in het veld. Ook dat draagt bij aan werkelijke oplossingen in plaats van schijnoplossingen.