Opinie 30 mei 2013

Van Atlantis naar El Dorado: vorming accountant van de toekomst

Zoals goudzoekers steeds op zoek blijven naar het mythische El Dorado, is het accountantsberoep op zoek naar de toekomstige accountant. Hoe ziet die eruit?

Hij (of zij) begrijpt het waardecreatieproces van een organisatie en het maatschappelijk krachtenveld waarin de organisatie zich begeeft. Ook heeft hij gevoel voor de dynamiek en de cultuur van de boardroom. Hij bezit een stevige portie fundamentele vakkennis om de creativiteit van kwaadwillende bestuurders en boekhouders te doorzien. En hij durft voor zijn mening uit te komen en zaken bespreekbaar te maken.

De maatschappij verwacht veel meer van de accountant dan vroeger. Een (toekomstige) accountant kan zich niet beperken tot controle van de jaarcijfers alleen. Er is een toenemende behoefte aan een kritisch, objectief, helder en geïntegreerd oordeel over andere zaken dan alleen de financiële prestaties.

Bijvoorbeeld over de bestendigheid van het waardecreatieproces, de invloed daarop van exogene factoren, de daaraan verbonden risico's en de corporate health en dynamics die daarin een rol spelen. De accountant krijgt het profiel van een brede assurance-professional die werkt in de brede assurance-praktijk. Met andersoortige kennis en competenties, waarvoor een brede assurance-opleiding nodig is.

Over de inhoud van die opleiding zijn we het op hoofdlijnen wel eens aan het worden. Al houden sommigen weemoedig nog te veel vast aan Atlantis, die andere mythische beschaving, die in zee verdween. Er lijkt nu eensgezindheid te ontstaan over meer focus op onderwerpen zoals strategie, leiderschap, ethiek en cultuur. Over nieuwe streams, zoals de maatschappelijke rol van de accountant, of nieuwe vormen van assurance als rode draad door de opleiding. Over andersoortige profielen en specialisaties, meer ruimte voor modernisering. Allemaal prima, die ambities omarm ik van harte en vol overtuiging.

Is dat alles? Nee, graag wil ik daar nog iets aan toevoegen.

De toekomstige accountant heeft niet genoeg aan cognitieve kennis alleen. Hij moet worden gevormd als persoonlijkheid en als professional. Door te ervaren, door toepassen van zijn kennis. Hij doorleeft wat wordt aangeboden, zodat het geleerde langer beklijft, hij leidend kan zijn in zijn vak en praktijk, en verantwoordelijkheid kan nemen voor zijn directe werkomgeving en maatschappelijke omgeving. Op de langere termijn én met oog voor de belangen van alle stakeholders. Een robuuste accountant kan op ‘momenten van de waarheid' zijn rug recht houden en het verschil maken.

Zaken als zelfkennis, houding en gedrag, communicatieve vaardigheden en ethisch besef kun je studenten niet bijbrengen in een basisvak. Het begint bij begeleiden, aanspreken en vormen. Ik bepleit daarbij drie manieren:

1. Persoonlijke vorming: studenten leren hun eigen weg te vinden, hun morele kompas te ontwikkelen én hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. Ze leren zichzelf te redden en te trainen in het omgaan met dilemma's en het vormen van hun eigen oordeel. Ze bekwamen zich in het verdedigen en uitdragen van hun standpunt, en passen dat toe in de praktijk.
2. Academische vorming: studenten nemen deel aan wetenschappelijk onderzoek en ontwikkelen zo de onderzoekende geest, de basishouding van de autonome oordeelsvorming en welbespraaktheid die horen bij een academicus. Het academische fundament, dat zich uit in de wetenschappelijke onderzoeksmethodologie, vormt de basis voor de kritische grondhouding en uitdrukkingsvaardigheid die de accountant nodig heeft.
3. Maatschappelijke vorming: studenten leren betekenis te geven aan hun rol en werkzaamheden, in relatie tot de maatschappelijke verwachting en actualiteit. Een accountant zal zijn maatschappelijke rol van zekerheidsverschaffer meer betekenis en invulling moeten geven. De accountant moeten leren nadenken over de geest achter en de maatschappelijke relevantie van de regelgeving, en moet zijn bevindingen daarover helder kunnen communiceren.

Met de steun van mentoring door peers, studentencoaches en moderne didactische onderwijsvormen krijgt de student de ruimte om zich persoonlijk, wetenschappelijk en maatschappelijk te ontwikkelen. Dat vergt een nieuw evenwicht in de manier waarop de studenten leren en de docenten het leerproces faciliteren.

De student kan zijn cognitieve kennis vergaren op individuele wijze, op een flexibel tijdstip, op welke locatie dan ook. Maar de ontwikkeling van vaardigheden, houding en gedrag heeft een fysieke leeromgeving en interactie met medestudenten en docenten nodig.

Dat vormen van de toekomstige accountant kan ik niet alleen. Maar soms voel ik me er wel alleen voor staan. Zo is de concurrentie op studieduur (zo kort mogelijk) en de productiviteitsdruk in de praktijk (zo hoog mogelijk) mij een doorn in het oog. Studenten hebben nu eenmaal ‘suddertijd' nodig voor hun persoonlijke en professionele vorming.

Theorie, praktijk en loopbaanontwikkeling moeten flexibel hand in hand gaan. De student is aan zet, maar hij moet worden geflankeerd door de opleiding én het accountantskantoor waar hij werkt. Dat kan bijvoorbeeld met een individueel studieplan dat de drie partijen samen opstellen en dat gaat over studiekeuze, rendement én motivatie.

In de uitdagende balans tussen werk, studie en privé stel ik bovenal de studeerbaarheid centraal. Alle partijen zijn erbij gebaat dat de student uiteindelijk een evenwichtige assurance-professional wordt.

Dat wordt hij aan een universiteit die hem niet alleen kennis bijbrengt maar die hem ook persoonlijk vormt, op hoog niveau, zodat hij klaar is voor die onbekende toekomst en voor een leven lang leren.

Atlantis of El Dorado? Of realiteit? Het is aan ons.