Opinie 09 april 2013

Innovatie in controlepraktijk mkb

Opmerkelijk aan het vorige maand verschenen AFM-rapport over de controlekwaliteit bij de middelgrote kantoren is dat er zo weinig nieuws in staat. De geconstateerde tekortkomingen - gebrek aan diepgang, onvoldoende documentatie en een daar onvoldoende op acterend stelsel van kwaliteitsbeheersing - zijn al aan de orde sinds het onafhankelijke toezicht in 2006 van start ging.

Wel nieuw is de expliciete aandacht voor het argument van prijsdruk. Verder valt op dat het gebrek aan educatie, oftewel de deskundigheid van accountants, aan de orde wordt gesteld.

Er zijn voldoende redenen om ook voor de kleinere kantoren de bevindingen van de AFM ter harte te nemen. Want de prijsdruk op de wettelijke controle in het mkb is hoog, en de controle-ervaring van de accountant is meestal laag. Neem daarbij het hardnekkige karakter van de tekortkomingen en de conclusie dringt zich op dat de opzet van de accountantscontrole in het mkb aan heroverweging toe is.

Zonder de pretentie te hebben van originaliteit geef ik hieronder een aantal bouwstenen voor mogelijke innovatie van de controle in het mkb.

Integratie met samenstelpraktijk

Kenmerkend voor controle in het mkb is dat er meestal sprake is van een samenloop van samenstelopdracht en controleopdracht: hetzelfde kantoor stelt de jaarrekening samen en controleert deze.

Er is bovendien een groeiende overlap van de verwachtingen van het maatschappelijk verkeer ten aanzien van controle- en samenstelopdrachten. Zo lijkt het erop dat de wetgever in de recente aanscherping van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) van zowel de samenstellende als de controlerende accountant verwacht dat hij witwaspraktijken onderkent.

De praktijk van horizontaal toezicht wijst er eveneens op dat assurance-elementen in de samenstelopdracht een toenemende rol spelen.

En natuurlijk bestaat al sinds jaar en dag de opvatting dat ook de samenstellingsopdracht, al zegt de accountant het niet, assurance-elementen dient te bevatten om aan de verwachtingen van het maatschappelijk verkeer te kunnen voldoen.

Reden genoeg om eens te bekijken of deze overlap niet in de organisatie van de werkprocessen op kantoor tot uiting moet komen.

Het zou de effectiviteit en de efficiency wel eens kunnen verbeteren als we zoeken naar een nieuwe taakverdeling tussen samenstelteam en controleteam, waarbij we in aanmerking nemen dat het samenstelteam dichter op de klant zit en frequenter contact heeft.

Zaken die aan het samenstelteam zouden kunnen worden opgedragen zijn bijvoorbeeld: een diepgaande gegevensgerichte cijferbeoordeling, andere gegevensgerichte controlewerkzaamheden, en het gedurende het jaar toetsen van de werking van key controls in de organisatie van cliënt.

Relevante spin off voor de cliënt ligt daarbij voor de hand. Naarmate er meer assurance-elementen in de samenstelopdracht worden opgenomen, kan de taakverdeling verder worden aangepast. Niettemin zal er niet aan zijn te ontkomen om bepaalde delen van de controle te laten uitvoeren door daarin gespecialiseerde medewerkers, hetzij binnen kantoor hetzij daarbuiten.

Hiaten in risicogebaseerde controleaanpak

Ik meen dat de invoering van de op risico gebaseerde controle-aanpak destijds heeft plaatsgevonden vanuit de gedachte dat daardoor de effectiviteit en de efficiency van de controle zouden toenemen. Die gedachte is op zichzelf juist, maar we moeten wel een aantal zwakke plekken in deze benadering repareren.

Aanhoudende budgetdruk maakt de verleiding groot om de controle te beperken tot de bijzondere risico's, terwijl voor materiële posten waarvoor geen bijzonder risico wordt onderkend, wordt volstaan met een (oppervlakkige) cijferbeoordeling en aansluiting.

Naar mijn oordeel zou daarom structureel meer moeten worden gedaan aan gegevensgerichte controle, met name gericht op fraude. Uiteraard kan de hierboven genoemde integratie met de samenstelpraktijk hiervoor benut worden.

Ten tweede speelt de op risico gebaseerde controle onvoldoende in op de verwachtingen van de gebruiker. Dit sluit aan bij de eerdere discussie over 'assurance op  maat'. De accountant dient niet alleen een inschatting te maken van het risico dat hij een materiële fout mist, maar moet ook het materialiteitsbegrip nuanceren  voor verschillende (groepen van) gebruikers. Voorbeelden van specifieke gebruikers met een bijzondere focus, zijn elders eerder gegeven.

Diverse voordelen

Door integratie van het samenstelproces met het controleproces wordt binnen het kantoor de professioneel-kritische instelling vergroot en ontstaat de mogelijkheid om te komen tot een flexibel assurance-product, soms neigend naar samenstel, soms naar controle en waar nodig in overeenstemming met de eisen die horen bij een wettelijke controle-opdracht.

Door differentiëring van de materialiteitsbepaling wordt het product aangepast aan de wensen van cliënt en gebruiker.

En door uitbreiding van gegevensgerichte werkzaamheden wordt tegemoet gekomen aan de verwachtingen van het maatschappelijk verkeer ten aanzien van fraude en witwaspraktijken.