Opinie 02 augustus 2012

Samenstellen (COS 4410): accounting versus auditing

Wat is in accountancy nu eigenlijk assurance? En waar houdt het op? Wanneer is iets geen 'assurance' meer? Dat lijkt een eenvoudige vraag. Namelijk in alle gevallen waarin niet aan de gegeven definitie wordt voldaan. Maar op institutioneel niveau is een overgangsgebied afgebakend dat wordt aangeduid als 'assurance verwant'. Ik zou zeggen: schaf de samenstellingsverklaring af.

De verwijzing naar verwantschap met assurance doet de vraag rijzen wat daar onder moet worden verstaan. Om welke verwantschap gaat het hier? In de 'Nadere voorschriften' wordt onder een aan assurance verwante opdracht verstaan: "De opdracht tot het samenstellen van een financieel overzicht en de opdracht tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden met betrekking tot financiële informatie, bedoeld in de Nadere voorschriften controle- en overige standaarden." 

Eigenlijk staat hier niet wat een assurance verwante opdracht is, maar alleen dat het samenstellen van een financieel overzicht dat is. Het tweede voorbeeld is het verrichten van overeen gekomen specifieke werkzaamheden met betrekking tot financiële informatie. Dat lijkt een limitatieve opsomming te zijn. Assurance verwant is dus het samenstellen van en/of het verrichten van specifieke werkzaamheden in relatie tot financiële informatie. 

Het zou van belang zijn om te weten op grond van welke criteria verwantschap wordt gemeld. Die criteria blijken hier niet uit. Met wat creativiteit zou kunnen worden bedacht dat de matrix er als volgt uitziet.

Accountant	Controle	Geen controle
Financieel	assurance	assurance verwant	niet assurance
Niet financieel	assurance	niet assurance

Zo te zien bestaat de verwantschap dus uit het financiële van informatie. Maar niet al het financiële leidt tot verwantschap. Het zou kunnen zijn dat financiële informatie die voor verantwoording wordt gemaakt, hier voor de institutionele verwantschap zorgt. Maar dat zit ik nu te bedenken. Behalve de mededeling op institutioneel niveau dat het zo is en niet anders, kan dat niet voor echte duidelijkheid zorgen. En dat is toch ook een eis die BW2 Titel 9 stelt. 

Helpt COS 4410 ons verder? Artikel 1 luidt als volgt: "Deze standaard voor aan assurance verwante opdrachten heeft ten doel grondslagen en werkzaamheden vast te stellen en aanwijzingen te geven omtrent de vaktechnische verantwoordelijkheid van de accountant bij de uitvoering van opdrachten tot het samenstellen van een financieel overzicht en omtrent de vorm en inhoud van de rapportage die de accountant in het kader van dergelijke opdrachten uitbrengt." 

Ook hier dus het samenstellen van een financieel overzicht en inderdaad gecombineerd met rapportage. Maar lid 4 geeft het doel aan van een samenstellingsopdracht en wel als volgt: "Voor de accountant is het doel van een samenstellingsopdracht het verzamelen, verwerken, rubriceren en samenvatten van financiële informatie tot een financieel overzicht, waarbij de accountant wordt ingeschakeld vanwege zijn deskundigheid op het gebied van verslaggeving, en niet vanwege zijn deskundigheid op controlegebied. Dit houdt in het algemeen in het omzetten van gedetailleerde gegevens in een hanteerbare en begrijpelijke vorm zonder dat vereist wordt dat de beweringen die aan de informatie ten grondslag liggen, waaronder de beweringen dat de informatie juist en volledig is, worden gecontroleerd of beoordeeld. De uit te voeren werkzaamheden zijn er niet op gericht en stellen de accountant niet in staat enige zekerheid omtrent de getrouwheid van een financieel overzicht te verschaffen. De gebruikers van een samengesteld financieel overzicht kunnen echter enige toegevoegde waarde ontlenen aan de betrokkenheid van de accountant, aangezien hij verplicht is de werkzaamheden met professionele deskundigheid en zorgvuldigheid uit te voeren."

Het is een interessant stukje tekst onder andere omdat de twee competentiegebieden van de accountant worden benoemd: de deskundigheid op het gebied van verslaggeving en op het gebied van controle. Accounting en auditing, zo men wil. 

Bij de samenstellingsopdracht wordt geen beroep gedaan op de controle-deskundigheid: "De uit te voeren werkzaamheden zijn er niet op gericht en stellen de accountant niet in staat enige zekerheid omtrent de getrouwheid van een financieel overzicht te verschaffen." En dat is ook wat in een verklaring bij een samenstellingsopdracht wordt verklaard. 

Je zou kunnen stellen dat de accountant bij een samenstellingsopdracht wel instaat voor duidelijkheid en stelselmatigheid maar niet voor getrouwheid. Van welke verwantschap met assurance is dan sprake? 

In het Stramien wordt assurance-opdracht als volgt gedefinieerd: "... een opdracht waarbij een accountant een conclusie formuleert die is bedoeld om het vertrouwen van de beoogde gebruikers, niet zijnde de verantwoordelijke partij, in de uitkomst van de evaluatie van of de toetsing van het object van onderzoek ten opzichte van de criteria, te versterken."

Wezenlijk hierin is het vereiste dat sprake moet zijn van:  

• een conclusie,
• bedoeld om
• vertrouwen van beoogde gebruikers te versterken in
• de evaluatie/toetsing van
• het object van onderzoek
• en opzichte van criteria.

Zodra een van deze elementen wegvalt, is er geen sprake meer van assurance. Maar stel nu dat er één element wel is. Geeft dat reden om te spreken van assurance verwant? En om welk element zou het dan moeten gaan? 

Ik lees bij Arnout van Kempen dat versterkt vertrouwen volstaat, tenminste als het gaat om een verantwoordingsobject. Ik citeer hem als volgt: "De samenstellingsverklaring is volgens de huidige COS 4410 een assurance-product. Want als accountant voegt u daarmee vertrouwen toe aan een verantwoordingsobject. Dat accountants het zelf anders formuleren ("aan assurance verwant") is gedwongen verstoppertje spelen." 

Dat COS 4410 dat niet zo schrijft, is hierboven al aangegeven. Belangrijker is het door Van Kempen toegepaste criterium dat de accountant vertrouwen toevoegt aan een verantwoordingsobject en dus assurance biedt. Met deze stellingname wordt allerlei nuance achtergelaten. Het hoeft niet meer de bedoeling te zijn vertrouwen te versterken. Het hoeft geen conclusie te zijn. Het gaat hem ook niet om verwantschap. Door als accountant op te treden bij financiële verantwoording ontstaat assurance, of je dat nu wilt of niet. 

Vergelijk dit met lid 4 van COS 4410: "De gebruikers van een samengesteld financieel overzicht kunnen echter enige toegevoegde waarde ontlenen aan de betrokkenheid van de accountant, aangezien hij verplicht is de werkzaamheden met professionele deskundigheid en zorgvuldigheid uit te voeren."

Enerzijds versterking van vertrouwen; anderzijds mogelijk enige toegevoegde waarde. Wat zouden de 'gebruikers' hieruit kiezen? Aan welke kant staan zij? En wie zijn zij? Aan de ene kant is er de publieke functie van de accountant. Aan de andere kant interne dienstverlening aan een ondernemer: de directeur-grootaandeelhouder die vooral zichzelf rekenschap geeft. 

Ik ben met Van Kempen eens dat ‘assurance-verwantschap' geen bestaansrecht heeft. Maar hij schuift de huidige 'aan assurance verwante opdrachten' dan door naar assurance. Terwijl ik voor het tegendeel zou kiezen: geen assurance. 

Van Kempen maakt wel duidelijk dat de samenstellingsverklaring een product is dat tot misverstand kan leiden. Schaf die verklaring dan af, zou ik zeggen. Wie vraagt daarom? De samenstellingsverklaring wordt als product - met de mogelijkheid van enige toegevoegde waarde - op institutioneel niveau stiefmoederlijk bedeeld. Wat mij betreft terecht, omdat het in de beslotenheid van het desbetreffende verkeer niet om een publieke verantwoording gaat. Ik heb mijn accountant gevraagd voor Wingman die verklaring achterwege te laten. 

Ook zonder marktonderzoek ben ik ervan overtuigd dat de accountants in hun samenstellingspraktijk - met hun bijdrage aan de totstandkoming van jaarrekeningen - niet optreden in de openbare functie bij financiële verantwoordingen maar in hun adviesfunctie als huisaccountants. 

Ik schreef al eerder dat zij wezenlijk accountants in business zijn. Een accountant die geen auditor is, biedt nu eenmaal geen assurance, ook al kun je hem vaak best wel vertrouwen.