Opinie 02 juli 2012

Wantrouwensman en COS 4410 (Samenstellen)

De samenstelverklaring is volgens de huidige COS 4410 een assurance-product. Want als accountant voegt u daarmee vertrouwen toe aan een verantwoordingsobject. Dat accountants het zelf anders formuleren ('aan assurance verwant') is gedwongen verstoppertje spelen.

Jaren geleden schreef ik een artikel onder de titel 'Wantrouwensman van het maatschappelijk verkeer', waarin ik wat voorspellingen deed over de richting die het op zou gaan met het accountantsvak. Heel kort samengevat kwam dat neer op: 

Accountants zijn meer en meer leveranciers van wantrouwen geworden. De juridisering van het beroep is geen externe factor maar iets dat door het beroep zelf wordt opgeroepen. Accountants moeten, willen ze een zinvolle functie behouden, opnieuw leveranciers van vertrouwen worden.

Het was een nadrukkelijk appèl op een optreden vanuit zelfvertrouwen en vanuit vertrouwen in de buitenwereld. Niet angstig verschuilen achter regeltjes, maar voorzien in een maatschappelijke behoefte.

Het is vanuit die visie dat ik recent bij een bijeenkomst van het NBA over assurance in het mkb over COS 4410 heb gesproken. Mijn stelling is dat de samenstelverklaring volgens de huidige COS 4410 een assurance-product is. 

Ik denk overigens dat de beroepsorganisatie dat zelf allang door heeft, en dat dit al blijkt uit de enorme draak 'aan assurance verwant'. Leest u die formulering eens goed, en leg dan aan uw buurman eens uit wat in hemelsnaam het begrip 'aan assurance verwant' kan betekenen.

Goed, samenstel = assurance dus. 

Ik zal dat niet onderbouwen vanuit de verwachtingen van de gebruikers, want dan is al te makkelijk de stoplap ‘verwachtingskloof' te hanteren. Ik zal het evenmin onderbouwen vanuit de behoeften van de gebruikers, aangezien ik daar wel iets aanvoel, maar geen bewijs kan leveren, bij gebrek aan mij bekend onderzoek terzake. 

Nee, ik zal het u laten zien vanuit de regelgeving. Regelgeving van het accountantsberoep, zonder enige vorm van ingrijpen door anderen. Kortom, de gestolde opvattingen van het beroep zelf, van u dus.

Wat zegt de regelgeving - om exacter te zijn: het 'stramien' - over het mooie Nederlandse woord 'assurance'? Heel kort door de bocht: 'samenstelopdrachten zijn aan assurance verwant, maar zijn geen assurance-opdrachten'. 

Maar ook: Een 'assurance-opdracht' is een opdracht waarbij een accountant een conclusie formuleert die is bedoeld om het vertrouwen van de beoogde gebruikers, niet zijnde de verantwoordelijke partij, in de uitkomst van de evaluatie van of de toetsing van het object van onderzoek ten opzichte van de criteria, te versterken.

Waarin zit nu de 'verwantschap'? In doel en resultaat, niet in het middel. Dat is het bizarre in de regelgeving die accountants hanteren: als u vertrouwen versterkt in een object dan is het afhankelijk van de weg hoe u daar gekomen bent of u dat 'assurance' mag noemen. Alsof voor de gebruiker verschillende vormen van vertrouwen bestaan.

Het is zoiets als een bakker die brood pas brood noemt als het met de hand gemaakt is. En dat fabrieksbrood dan? Ja, dat is 'aan brood verwant'.

Ik constateer dat de definitie uit het stramien onjuist is, omdat deze fundamenteel onbruikbaar en onzinnig is. Sorry. Wat ik handhaaf is het resultaat van een assurance-opdracht: u, accountant, voegt vertrouwen toe aan een verantwoordingsobject.

Dan resteert nog de vraag of u dat inderdaad doet als u zich aan COS 4410 houdt bij het uitvoeren van een samenstelopdracht. Om dit stuk niet te lang te maken wijs ik u slechts op de regels, en neem ik aan dat veel toelichting niet nodig is:

Volgens 4410.18.f moet u in uw verklaring de onwaarheid opnemen dat u geen zekerheid omtrent de getrouwheid verstrekt. Onwaarheid, want:

Volgens 4410.4 voegt u wel degelijk zekerheid toe, puur op basis van uw deskundigheid.

Volgens 4410.5 voldoet u aan de VGC, en dus ook aan A.110.2. U mag zich dus niet in verband laten brengen, ook niet via uw samenstelverklaring, met een verantwoording die naar uw mening materiële fouten bevat en dergelijke. Denkt u zelf dat 'goh, hoewel ik een zeer ervaren en hoogopgeleide deskundige ben, die mijn klant goed kent en weet wat daar speelt, had ik echt geen idee dat ik zojuist een leugenachtige verantwoording voor hem heb opgesteld' daar een goede uitweg uit is? Ik denk het niet.

Volgens 4410.11, toegelicht in 12, bent u vrij behoorlijk op de hoogte van wat uw klant doet en hoe deze zijn administratie heeft ingericht. Het is, volgens 12, het soort kennis dat u verkrijgt door uw ervaring met de klant of door het inwinnen van inlichtingen. Ja, het axiomatisch voorbehoud is hier van toepassing: wat u niet KAN weten, hoeft u ook niet te weten. Maar dat levert geen excuus op om minder te weten dan van een accountant verwacht mag worden. En waar ligt die verwachting? Best hoog, voorspel ik u.

In 4410.14 begint het echt boeiend te worden. Hier staat dat u een inschatting maakt of de informatie die u van de klant ontvangt juist, volledig en 'anderszins bevredigend' is. Zo niet, dan gaat u verificatiewerkzaamheden doen. In gewone mensentaal: controleren. Uw klant werkt daar aan mee, of u neemt afscheid. Denkt u dat ik als gebruiker van uw verklaring daar geen vertrouwen aan ontleen? Dan onderschat u zichzelf enorm. Als gebruiker vertrouw ik op uw opleiding, uw ervaring, uw klantkennis. U voegt, kortom, vertrouwen toe.

Uit 4410.15 mag ik als gebruiker concluderen dat u, met al uw kennis en ervaring, meent dat de door u samengestelde jaarrekening vrij is van materiële fouten. Niet met de zekerheid die een controle of beoordeling zou opleveren, maar als u denkt dat ik er geen zekerheid aan ontleen, houdt u zichzelf voor de gek. En let wel, going concern-waarderen terwijl u niet even met de klant hebt gesproken over de continuïteit verhoudt zich bijzonder slecht met 4410.15. Ook daarin vertrouw ik als gebruiker op u.

Dankzij 4410.16 weet ik zeker dat u zich niet heeft laten piepelen door uw klant. Fouten er uit, of klant er uit, er zijn geen andere opties.

En met 4410.16A kan ik er ook al op vertrouwen dat u, met uw kennis en ervaring, uw scherpe accountantsblik, al te opvallende indicaties van fraude of onwettig handelen hebt geadresseerd voor u uw verklaring gaf.

Wat een vertrouwen! Wat een zekerheden! Wat een, ook al mag het niet van het stramien, assurance!

En wat jammer van het gedwongen verstoppertje spelen, u opgelegd door 4410.18.f. Tot op heden werkt het, kennelijk. Ik ken geen enkele tuchtzaak waarin een accountant werd aangesproken op het op grond van 4410 gewekte vertrouwen. En wie weet, als het zover komt, dat de tuchtrechter zich dan ook het bos in laat sturen. 

Maar ik betwijfel het. Het maatschappelijk verkeer heeft het in ieder geval prima door. Er is geen verwachtingskloof: u levert de assurance die de gebruikers verwachten. U ontkent dat alleen.