Opinie 14 mei 2012

Nogmaals: derivaten and all that jazz

Op het gevaar af te worden beschuldigd van 'preference-consistent news­'-verslaving,wil ik het toch weer even hebben over derivaten.

Derivaten zijn weer even in het nieuws, en hoe! Vestia behoeft in dit gezelschap nauwelijks nadere uitleg. Ik beperk me tot mijn opmerking van 6 februari 2012: "Alle lijken lijken nog niet te zijn gemaakt, en bestaande lijken lijken nog niet allemaal uit de kast."

We hebben inmiddels de cfo in het verdomhoekje zien verdwijnen. Bent u verbaasd? En het lijkt erop dat het Vestia-verhaal daarmee nog niet ten einde is.

Van nog recenter is het verhaal van de Amerikaanse bank JP Morgan, de Mr. Clean van de Amerikaanse grootbanken, die recentelijk een latent onverwacht verlies op derivaten van zo'n twee miljard dollar aankondigde.

Beheersbaar voor deze mammoetbank, maar wel een klap in het gezicht als we weten dat de ceo van JP Morgan tot voor kort alle geruchten over problemen dienaangaande afdeed als 'een storm in een kop thee' en de Volcker rule door hem werd afgedaan als de grootste samenzwering tegen het gezond verstand mogelijk.

Stormen in een kop thee gebeuren, maar na zo'n krachtige ontkenning doet dat het gezicht van JP Morgan én ons vertrouwen dat we de zaak vier jaar na de subprime-zondvloed wel onder controle hebben, geen goed.

Eerder schreven twee academische exponenten van de wereld van haut finance, Dennis Vink en Mike Nawas, op deze site een indringende waarschuwing dat het het accountantsberoep nog steeds aan derivatendeskundigheid ontbreekt. Die waarschuwing  gaf al met al aanleiding tot één reactie - jawel, een 1 zonder nullen!

Dat is wel vooruitgang. Want mijn eigen bijdrage aan hetzelfde eenzijdig debat in 2005, met de 'Survival Kit voor de derivatenwereld' werd begroet met algemeen onderschreven stilzwijgen. Dit ondanks de positieve insteek van het artikel: 'Derivaten zijn onmisbaar, maar 'fout begrepen' een groot gevaar. Veel accountants overzien niet alle risico's, net als veel andere direct betrokkenen. Tijd voor bewustwording, erkenning, bescheidenheid en realiteitsbesef.'

Wij zijn er zeven jaar later nog niet uit. Wij zijn zelfs nauwelijks begonnen met het verteren van de pijn uit het verleden (de 'haarbal'), zie de pijnlijke vaststelling van vele economen dat de Europese banken nog steeds niet afdoende zijn gekapitaliseerd. Geen wonder, als je dank zij de Europese Commissie derivaten op kostprijs kunt blijven waarderen terwijl actuele (onder)waarde een veel significanter meetpunt zou zijn.

Ik wil hier niet nogmaals het hele debat opnieuw beginnen. Mijn standpunt dat je de problematiek van complexe financiële instrumenten moet oplossen vanuit de optiek van het kleinste gemene veelvoud en bij ieder individueel product het risicoprofiel expliciet moet duiden (dogtagging), is misschien niet genoegzaam bekend maar dat wil nog niet zeggen dat het niet is gezegd.

Wij zullen ons de komende jaren blijvend verbazen over derivatencalamiteiten. Of het ooit weer tot een systemic crisis zal komen zoals de huidige blijft een gok. Maar dat de maatregelen om dit nuttige monster te beheersen beslist onvoldoende zijn, behoeft nauwelijks nader betoog.

Voorlopig zet ik mijn geld op de voorstanders van 'duurzaam bankieren' - inclusief de bekeerde kei en voorman op dit onderwerp Herman Wijffels. Maar ik reken er niet op dat u of ik het mee zal maken. Daarvoor zijn de destructieve krachten, zowel micro als macro, voorlopig nog te sterk.

Dus is het aan u en mij daar om een einde aan te maken. Niet door het elimineren van nuttige en transparante derivaten, maar vooral door het onder controle brengen van de hand(en) die ermee om mogen gaan.

De collectieve of individuele accountantsbijdrage in deze hoeft geen heldenverhaal te zijn: het begint gewoon met het toegeven wanneer we ‘het' of (het complex van) de producten, niet meer begrijpen.

Als dat begin er niet is, is al het andere hopeloos.