Opinie 11 mei 2012

Breek monopolie big four open

Het voorstel van eurocommissaris Barnier om de joint audit in de Europese Unie te stimuleren en daarmee het oligopolie van de grote accountantskantoren (big four) open te breken, wordt verkeerd begrepen. Doorbreking van dit oligopolie is een goed idee en leidt tot een verbetering van het controleproces.

In de publieke discussie wordt het doel van de joint audit - waarbij twee accountantskantoren gezamenlijk de jaarrekening van heel grote ondernemingen controleren - over één kam geschoren met de voorstellen die gericht zijn op het waarborgen van de onafhankelijke positie van de controlerend accountant. Denk bij dat laatste aan het verbod op bepaalde combinaties van dienstverlening en de verplichte periodieke wisseling van accountantskantoor. Een onafhankelijke opstelling zou moeten leiden tot een zuivere afweging op basis van de informatie die de accountant bij het uitvoeren van zijn controle heeft vergaard. Zij verbeteren echter de kwaliteit van het proces van informatievergaring niet.

Een recente studie laat zien dat op bedrijfstakniveau de Nederlandse markt voor accountantscontrole in hoge mate geconcentreerd is en dat deze concentratie toeneemt. Hoe hoger de marktconcentratie, hoe lager de concurrentie. Dat is een slechte zaak: uit onderzoek blijkt dat concurrentie in het algemeen een positief effect heeft op innovatie en kwaliteit. Het totale marktaandeel van de grootste twee accountantskantoren in een bedrijfstak is gemiddeld zestig procent. In een gereguleerde bedrijfstak, die specifieke kennis van een accountant vereist, is dit zeventig procent. Bij (semi-)overheidsinstellingen zoals gemeenten, onderwijs en zorg loopt dit zelfs op tot tachtig procent.

De joint audit kan de marktconcentratie verlagen. In Frankrijk, dat al een joint audit kent, ligt het marktaandeel van de grootste twee accountantskantoren bij beursfondsen met vijftig procent een stuk lager dan in andere landen. In Nederland is dit marktaandeel ongeveer zeventig procent. In Denemarken is na het afschaffen van de verplichte joint audit het marktaandeel toegenomen van 45 procent naar ruim zeventig procent.

Barnier heeft weinig mogelijkheden en middelen om het controleproces direct te verbeteren. Deze bal ligt primair bij de accountantskantoren zelf, de opleiders van accountants en de beroepsorganisaties van accountants. Hij heeft wel indirecte middelen. Daar waar hij commerciële prikkels wil weghalen om de onafhankelijkheid van de controlerend accountant te vergroten, introduceert hij juist commerciële prikkels om de marktwerking te verbeteren en innovatie en kwaliteit te stimuleren.

Deze opiniebijdrage is tevens gepubliceerd in het FD van 11 mei 2012.