Rijnlands versus Angelsaksisch
Sinds de kredietcrisis in 2008 uitbrak is de discussie over accountants niet meer van de agenda af geweest. Centraal staan begrippen als kwaliteit, onafhankelijkheid en professioneel-kritische instelling. Er is echter ook oog voor de governance-structuur waarin de accountant functioneert.
Zo pleit de NBA in haar Plan van aanpak voor aanscherping van de regelgeving om de aansturing van de accountant exclusief bij de raad van commissarissen te leggen.
Afgelopen weekend ging Jaap Koelewijn in het FD nog een stapje verder. In zijn column 'De wijze belegger' wees hij erop dat (ook) de beroepsgroep der accountants te lijden heeft gehad van het denken in aandeelhouderswaarde. Want de accountant, die primair het maatschappelijk belang dient, staat onder druk om tegen een minimaal controlebudget te werken terwijl tegelijk de onderneming de mooiste cijfers wil presenteren, wat de kans op ongelukken vergroot.
Na het bekende rijtje controlemissers - we kennen ze uit het hoofd - nog eens de revue te hebben laten passeren, plus de recente kritische rapportages en boetebesluiten van de AFM, vraagt Koelewijn zich retorisch af of het niet verstandiger zou zijn om de discussie te richten op de feitelijke aanstichter van alle onheil: de aandeelhouder die elk jaar een hogere winst wil zien.
Koelewijn plaatst deze discussie in een breder kader, door het Rijnlandse governance-model te stellen tegenover het Angelsaksische. In het Rijnlandse model staat aandacht voor de lange termijn voorop en worden de belangen van alle stakeholders afgewogen. Het Angelsaksische model daarentegen kenschetst hij als een afreken- en claimcultuur, gefocust op winst op de korte termijn, en op het afdekken van (aansprakelijkheids-)risico's. In deze cultuur leidt verhoogde druk op de accountant voorspelbaar tot verdergaande indekking tegen aansprakelijkheid, meer afvinken van lijstjes dus.
Toevallig richt Dolf van den Brink, commissaris en oud bestuurder in vennootschapsland, diezelfde dag in het FD in een opiniestuk zijn pijlen op deze afrekencultuur. Hij is blijkbaar een voorstander van het Rijnlandse model, want hij ziet de commissarissen als handelend in het belang van de instelling als geheel, naar eer en geweten en niet tegen de hoofdprijs, maar tegen een ‘acceptabele vergoeding'.
Vanuit die gedachte maakt hij korte metten met een suggestie van commissaris, hoogleraar en ex-PwC-partner Jaap van Manen, die commissarissen met hun vermogen aansprakelijk zou willen maken voor mogelijk falen - zo bezien inderdaad een vreemde, want Angelsaksische eend in de Rijnlandse bijt. Van den Brink meent dat een commissaris wel gek moet zijn om met de voorgestelde aansprakelijkheid accoord te gaan.
Zo zien wij twee schrijvers, niet de minsten, die de discussie verbreden tot een confrontatie van culturen. In de Angelsaksische afrekencultuur gedijt de controlerend accountant niet; en de commissaris wil of kan er evenmin in functioneren.
Daarmee hebben we een wezenlijk andere probleemstelling. Een boete van de AFM wegens een gebrek aan professioneel-kritische instelling bij de accountant gaat niet helpen, en ook een aansturing van de accountant door de raad van commissarissen lost het probleem niet op.
Maar je kunt het leuk vinden of niet, het Angelsaksische 'aandeelhouderswaarde'-denken is dominant. Bestuurders en commissarissen hebben er rekening mee te houden. Als een activistische aandeelhouder zich aandient is er paniek, en een focus op duurzame groei en bloei van de onderneming volstaat niet om aanvallen van dat soort lieden het hoofd te bieden.
Daarmee stel je eigenlijk dat het Rijnlandse model niet kan overleven in een geglobaliseerde kapitaalmarkt. Had eurocommissaris Barnier misschien toch een punt toen hij in zijn Groenboek over governance van financiële instellingen (juni 2010) de vraag aan de orde stelde of shareholder control wel een effectief governance-model is?