Hoe bieden we de samenleving meer zekerheid?
Jan Bouwens stelde onlangs op deze site dat de samenleving veel grotere verwachtingen heeft van accountants dan zij kunnen waarmaken. Hij roept accountantskantoren op tot een 'sociaal contract' waarin ze duidelijk zijn over de zekerheden die zij de samenleving willen en kunnen leveren. De huidige manier van communiceren verdient op korte termijn inderdaad verbetering.
Het doel van de accountant is het gefundeerd verklaren dat de cijfers van een organisatie een getrouw beeld geven van de omvang en samenstelling van vermogen en resultaat. Door zijn verklaring kan de samenleving ervan uitgaan dat de cijfers in hoge mate juist en betrouwbaar zijn. Dat is de toegevoegde waarde van de accountantsverklaring.
Honderd procent zekerheid kan de accountant echter niet bieden. Ten eerste zou dit niet doelmatig zijn. Daarnaast kennen de cijfers altijd een bepaalde subjectiviteit: om tot een bepaald winstcijfer te komen zal het management diverse inschattingen en veronderstellingen hanteren die van invloed zijn op resultaat en vermogen. Bij waarderingsvraagstukken spelen bijvoorbeeld de volgende vragen: wanneer zijn kasstromen zeker genoeg om mee te tellen, over welke periode neemt een bedrijf kasstromen mee, en met welke rente maakt een bedrijf ze contant? Bovendien biedt de bestaande set van regels een (beperkte) keuzevrijheid bij de verwerking van bepaalde posten, zoals goodwill.
Het is dus belangrijk de zekerheid die de accountant biedt in het juiste licht te bezien: die zekerheid is per definitie begrensd.
Maar daarnaast is ook de communicatie over de verschafte zekerheid van groot belang. De huidige communicatie naar het maatschappelijk verkeer verloopt via de accountantsverklaring. Dit is als het ware een verkeerslicht met drie standen: groen, oranje en rood.
Groen staat voor de goedkeurende verklaring: de cijfers zijn gecontroleerd en in hoge mate juist en betrouwbaar. Deze verklaring wordt in 99 procent van de gevallen afgegeven. Wat de samenleving niet ziet is, is het hele proces dat vooraf gaat aan de totstandkoming van die cijfers, inclusief correcties van onjuistheden. Daarom ontstaat wellicht geen goed beeld van de toegevoegde waarde van de accountantscontrole.
De tweede kleur licht is oranje: een verklaring met beperking of oordeelonthouding. Er is dan iets aan de hand, bijvoorbeeld onzekerheid omtrent een waardering.
Tenslotte is er het rode licht: de afkeurende verklaring. De accountant geeft aan dat de jaarrekening niet klopt.
Wanneer er onzekerheid van materieel belang bestaat die tot gerede twijfel kan leiden over de continuïteit van de gecontroleerde organisatie, zal een accountant de samenleving daarop separaat wijzen, via een toelichtende paragraaf. in deze toelichtende paragraaf is een verwijzing opgenomen naar de toelichting in de jaarrekening waarin de continuïteitsproblemen, al dan niet op aandringen van de accountant, door het bestuur uiteen zijn gezet.
De accountant kijkt bij zijn controle naar de toekomstige liquiditeit, solvabiliteit en rentabiliteit, maar hij kan de toekomst niet voorspellen. Een accountantsverklaring biedt geen garantie tegen onverwachte of externe gebeurtenissen die het vertrouwen in een organisatie volledig kunnen doen wegvallen.
Wel verdient de huidige manier van communiceren op korte termijn verbetering. De huidige communicatie sluit niet aan bij de maatschappelijke verwachtingen. Zo kan de accountant beter communiceren over wat hij signaleert en belangrijk vindt, en kan hij waarschuwen voor belangrijke risico's, ook als de onderneming deze zelf reeds rapporteert.
Ondernemingen op hun beurt zouden kunnen starten met een uitgebreide gevoeligheidsanalyse waarin de invloed van gehanteerde veronderstellingen en schattingen zichtbaar wordt gemaakt. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met de liquiditeit, solvabiliteit en rentabiliteit als andere veronderstellingen of schattingen worden gehanteerd? De accountant moet toezien op een juiste en volledige weergave van dergelijke analyses.
Ook ben ik een groot voorstander van de toelichtende paragraaf. Dat gebeurt momenteel echt veel te weinig. De onlangs gepubliceerde concept-praktijkhandreiking Nadere toelichtingen in de goedkeurende accountantsverklaring* van de NBA biedt hiervoor goede uitgangspunten. Deze bevat een verscherpte aanbeveling voor de externe accountant om in zijn verklaring te wijzen op belangrijke zaken in de jaarrekening, waaronder passages over continuïteit van de bedrijfsvoering.
Ook de door de NBA geïntroduceerde publieke managementletters, waarin issues per sector worden gesignaleerd, is een voorbeeld van verbeterde communicatie en behoeft opvolging. Dit zijn acties waarmee accountants op korte termijn beter kunnen voldoen aan de verwachtingen van de samenleving.
Om het bovenstaande te valideren én te spreken over verdergaande veranderingen, is een debat met de samenleving nodig. Een goed initiatief in dit kader is de consultatie van het ministerie van Financiën over de accountancy.
Onder andere het Plan van Aanpak van de NBA maakt duidelijk dat accountants(kantoren) willen veranderen en de handschoen willen oppakken. Voor de juiste koers is dialoog met de samenleving nodig.
* Redactie: Inmiddels is de definitieve Praktijkhandreiking verschenen, zie het bericht 'NBA publiceert Praktijkhandreiking 'Nadere toelichtingen in de controleverklaring''.