Creëer vrijplaatsen
Staan de beste stuurlui inderdaad aan wal zoals Matthijs Pool onlangs betoogde? Of is er iets anders aan de hand? Wat in ieder geval opvalt is dat, op een enkele uitzondering na, accountants in het openbare beroep nauwelijks reageren op geuite kritiek.
Naar de dieperliggende oorzaak daarvan blijft het voor een deel gissen. Zijn accountants bang om te reageren omdat ze vrezen aansprakelijk te worden gesteld? Weten accountants niet hoe ze moeten reageren, hebben ze het daarvoor te druk, of hoopt men dat de storm van kritiek vanzelf wel weer een keer gaat liggen?
Vragen waar ik niet direct een antwoord op heb. Wat ik wel weet is dat menig vertegenwoordiger van het maatschappelijk verkeer het op zijn minst nogal bijzonder vindt dat openbare accountants weinig tot niets van zich laat horen. En dat is iets wat accountants die actief zijn in het openbare beroep zich zouden kunnen aantrekken.
Gevolg van dit stilzwijgen is wel dat de nadruk op repressieve maatregelen komt te liggen. Als openbaar accountants geen verantwoording willen afleggen, dan moeten ze maar voelen. Dat de openbaar accountant tegen maatregelen die een organisatie als de AFM oplegt dan ook nog in geweer komt, wordt helemaal niet meer begrepen door het maatschappelijk verkeer.
Ook de oproep om te komen tot een openbaar aanklager voor het accountantsberoep past in het rijtje van repressieve maatregelen. Maar de vraag is of het accountantsberoep daar per saldo ook beter van wordt. Boetes en straffen vinden altijd plaats als het kwaad al is geschied.
De vraag is legitiem of we niet veel meer zouden kunnen betekenen in de preventieve sfeer. Weliswaar bieden we accountants nu een cursus professioneel-kritische instelling aan, maar deze cursus is niet meer dan een eerste aanzet om bewustwording te creëren rondom dit thema. Als de deelnemers na de cursus niet actief aan de slag gaan met het borgen van dit onderwerp in hun professionele optreden dan valt te vrezen dat de maatschappelijke opbrengst van deze cursus uitermate laag zal zijn.
Tegelijkertijd leert de praktijk ook dat menig accountant best in de gaten heeft dat er sprake is van spanning tussen moraal en regelgeving. Hoe hij daar concreet mee moet omgaan, wordt echter een stuk lastiger gevonden. De openbaar accountant die alleen opereert voelt zich vaak eenzaam en de accountant in een grotere organisatie ervaart niet altijd de veiligheid om zijn dilemma bespreekbaar te maken.
De NBA biedt leden de mogelijkheid om gebruik te maken van vertrouwenspersonen. Maar navraag leert dat daar nog niet veel gebruik van wordt gemaakt. Dat is jammer, want een vertrouwenspersoon kan zeker perspectief bieden. Toch zou ik nog wel een spade dieper willen steken om dilemma's bespreekbaar te maken.
In de filosofie is de vrijplaats een instrument om meningen te vormen, dilemma's te bespreken en de geest te scherpen, zonder dat de deelnemers een direct oordeel vormen over hetgeen als (moreel) dilemma wordt ingebracht. Daarnaast beloven de deelnemers elkaar dat hetgeen besproken niet wordt gedeeld buiten de vrijplaats.
De vrijplaats is dus een veilige plaats om zonder last of ruggespraak zaken in te brengen, het hart te luchten of de spanning die er bestaat tussen persoonlijke, professionele en maatschappelijke opvattingen vrijelijk te kunnen delen.
Doel van de vrijplaats is de deelnemers te ondersteunen bij het vinden van ongedachte oplossingen voor morele dilemma's die men ervaart. De praktijk bewijst dat deelnemers aan vrijplaatsen dit ook daadwerkelijk zo ervaren en daadwerkelijk geholpen worden bij het oplossen van morele dilemma's.
Ik zou er voor willen pleiten dat binnen de accountancybranche meer vrijplaatsen worden ingericht waarin zowel accountants als stakeholders participeren om de accountant te ondersteunen bij het vinden van antwoorden op morele dilemma's die zich voordoen.
Daarbij is het van belang dat wordt voldaan aan alle voorwaarden die aan een vrijplaats worden gesteld. Dus deelnemers beloven elkaar absolute geheimhouding en vellen geen moreel oordeel over elkaars handelen, men helpt degene die een casus inbrengt zelf een moreel oordeel te vellen.
Bijkomend voordeel van de vrijplaats is dat de deelnemers meer inzicht krijgen in elkaars afwegingen, hetgeen bijdraagt aan het versterken van de onderlinge vertrouwensband en begripsvorming.
Dat vrijplaatsen bijdragen aan de ontwikkeling van persoonlijk leiderschap en participatie in het openbaar debat, is eveneens winst voor het beroep.
Tot slot zullen vrijplaatsen er toe bijdragen dat hetgeen wordt geleerd tijdens de cursus professioneel-kritische instelling, beter beklijft. En dat komt zowel de individuele accountant als de maatschappij ten goede.
Daarmee versterkt het beroep het primaat en het vertrouwen dat men - ondanks alles - in de accountant heeft.