Opinie 17 oktober 2012

Herijking Nederlandse accountantsopleiding

Nederlandse accountantsopleidingen moeten worden herijkt. De aanstormende generatie accountants moet beter worden geëquipeerd. Dat is nodig om in de complexer wordende wereld de hooggespannen verwachtingen van de samenleving te begrijpen, te bespreken en waar te maken. Onderwijs op andere dan louter monetaire waarden, meer aandacht voor gedrag en nieuwe controletechnieken en meer interactie tussen praktijk en wetenschap is het devies.

Dit voorjaar riepen wij accountants op om zich de kritiek op hun functioneren aan te trekken en actief te werken aan de weg vooruit. Het leveren van kwalitatief hoogstaande dienstverlening door accountants vraagt immers meer dan alleen voldoen aan de basistaak. De samenleving doet een steeds breder beroep op de accountant en verwacht een accuraat beeld van het waardecreatieproces en de risico's in een onderneming of instelling. Accountantsopleidingen hebben daarin een belangrijke vormende rol. 

Een herziening van onze opleidingen van nieuwe accountants is noodzakelijk. Momenteel herbezinnen Nederlandse opleidingsinstituten, de Commissie Eindtermen Accountantsopleiding (CEA) en (inter)nationale beroepsorganisaties zich op het onderwijsmodel. Wij pleiten voor een hervormingsagenda met daarop in ieder geval de volgende vier speerpunten: 

1. Accountancyonderwijs moet meer aandacht besteden aan andere dan louter monetaire waarden. Onze beroepsgroep is van nature technocratisch en gefocust op de financiële stand van zaken van de gecontroleerde onderneming of instelling. Een jaarverslag is het document waarin verantwoording wordt afgelegd over het doen en laten van een organisatie. En dat is breder dan alleen de cijfers in de jaarrekening. De accountant van de toekomst moet daarom het waardecreatieproces in al haar facetten centraal kunnen stellen en meer betekenis en invulling geven aan zijn maatschappelijke rol van zekerheidsverschaffer. Niet alleen handelen naar de letter van de wet, maar ook naar de geest of maatschappelijke relevantie daarachter. We moeten leren om ruimer te denken binnen de natuurlijke kaders van onze auditfunctie en om (de totstandkoming) van ons oordeel helderder te communiceren. Alleen dan blijft onze handtekening onder jaarrekeningen, kwaliteitscijfers in de gezondheidzorg of een keurmerk voor - om een dwarsstraat te noemen - eerlijke chocolade relevant. Deze veranderende rol van de accountant begint bij de opleiding die verder gaat dan de klassieke vakken en meer inspeelt op vaardigheden.
2. De toenemende spanning tussen verantwoordelijkheden naar een brede groep van belanghebbenden enerzijds en een professionele relatie met de gecontroleerde organisatie anderzijds, vraagt van opleidingen om meer te focussen op gedrag. Professioneel kritische houding is meer dan alleen een rechte rug en onafhankelijkheid. Het gaat ook om het bewustzijn dat gedrag van het individu impact heeft op de cultuur binnen het accountantskantoor en het auditteam, en daarmee dus van invloed is op de oordeelsvorming. Leren acteren in dit natuurlijke krachtenveld en het ontwikkelen van zelfkritiek begint in de wijze waarop studenten worden aangesproken en begeleid tijdens hun opleiding.
3. Opleidingen moeten meer inspelen op nieuwe technieken en methoden, om te beantwoorden aan de maatschappelijke verwachtingen. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van data analyse in de controle: al jarenlang een belofte, maar juist nu vindt de doorbraak plaats. De opleidingen moeten vanuit de conceptuele aspecten de ingrediënten van een praktische toepassing tussen de oren brengen bij de accountants van de toekomst. Een ander voorbeeld is het ontwikkelingen van gespreks- en observatievaardigheden. Een accountant kan nog zo goed controleren, als je onvoldoende sociale voelsprieten hebt, dan is dat een schijnzekerheid doordat onderliggende signalen niet worden gezien en meegewogen. Een slimmere toepassing van nieuwe media binnen het onderwijs zelf, zoals bij (hoor)colleges, kan daarnaast een rol spelen bij effectiever kennisuitwisseling.
4. Zowel accountantsopleidingen als accountantsorganisaties zijn gebaat bij een gestructureerde en fundamentele interactie tussen praktijk en wetenschap. Naar onze mening hebben accountantsorganisaties een natuurlijke rol te spelen door hun partners en medewerkers zodanig te equiperen dat ze de veranderende verwachtingen in de samenleving waar kunnen blijven maken. Zonder deze kruisbestuiving verwordt de opleiding tot een studeerkamer met de luiken dicht en laat de praktijk zich nog verder regeren door de waan van de dag. Wij staan een opleiding voor waarin meer ruimte bestaat om de op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde uitgangspunten te toetsen aan en toe te passen in de praktijk en vice versa. Maar ook een structuur waarbij accountantsorganisaties participeren in onderzoek en hun ‘lessons learned' delen met studenten.

Met het nieuwe collegejaar goed en vers van start is het nu het momentum om gezamenlijk de accountantsopleiding voor de toekomst te herijken.