Opinie 03 oktober 2012

Beter alternatief voor bankierscode

Bankiers zijn geschrokken van het voornemen van minister Jan Kees de Jager om voor hen een erecode en een tuchtcollege in te stellen. Het is sterk de vraag of een erecode werkt. Beter is om bankiers te binden aan de definitie van overkreditering en ze continu aan de erecode te herinneren.

Volgens een onderzoek van Victor Fuchs neemt bij een groei van het aantal chirurgen met 10 procent, het aantal operaties bij een onveranderd ziekteaanbod toe met 3 procent. Het is evident dat we dus zelfs onder de Hippocratische eed niet verschoond blijven van ‘overbehandeling'.  Bankiers moeten in de toekomst een eed afleggen waarin zij beloven altijd in het belang van de klant en de maatschappij te zullen beslissen. Maar wat is dat belang?

Binnen Goldman Sachs geldt sedert 1970 het volgende principe: "Het belang van de klant komt altijd op de eerste plaats.  Onze ervaring leert dat ons eigen succes altijd volgt op een goede klantenbediening." 

Maar hoe kunnen we dit rijmen met de handeling van Goldman Sachs om toekomstige opbrengsten van de Griekse staatloterij te verkopen opdat de Grieken zich voor de Euro kwalificeerden? Zeker, op korte termijn was de klant hiermee geholpen, immers de Griekse overheid kon zonder reserve toetreden tot de Eurozone. Vraag is of de huidige Griekse regering geholpen is met deze gang van zaken en zijn de landen die Griekenland nu moeten steunen blij met de acties van Goldman Sachs?  Wie was de klant en wat is het maatschappelijk belang?

Formeel valt Goldman Sachs niets te verwijten. De betrokken medewerkers voldeden aan de sociale regel en konden natuurlijk niet bevroeden dat het verkeerd zou aflopen. Wat is immers de kans op een financiële crisis van het formaat dat we nu doormaken? Uiteraard weten zij nu beter. Punt is alleen, waren zij zich hiervan ten volle bewust op het moment dat de deal werd gesloten? Dit is sterk de vraag, gegeven dat mensen zich bij economische voorspoednauwelijks voorstellen dat na verloop economische tegenspoed zal optreden.

Op het moment dat de wereld alleen maar een opgaande lijn laat zien, sluiten mensen hun ogen voor een mogelijk slechte afloop. Dat natuurlijke mechanisme van overoptimisme zorgt ervoor dat we doelen bereiken die we anders nooit konden bereiken. Maar ook leidt overoptimisme tot beslissingen die naar verwachting verkeerd uitvallen.

Zo werden voor de kredietcrisis aan schippers de facto zelfs leningen verstrekt van 100 procent van de onderliggende waarde van de schepen. Op dat moment ging het  Nederland economisch voor de wind en was een hypotheek van 100 procent makkelijk op te brengen. De klant en de bank waren dan ook buitengewoon tevreden.

Tegen dit optimisme helpt dus geen eed. Ook een tuchtcollege zal hier weinig uithalen, tenzij het expliciet verboden is een hypotheek van 100 procent te geven.

Wellicht dat een recent onderzoek uitkomst biedt voor De Jager. Nina Mazar en Dan Ariely lieten drie groepen studenten van MIT  invullen hoeveel puzzels zij binnen een gegeven tijd oplosten. Leden van twee groepen losten gemiddeld 3 van de 20 puzzels op. Een derde groep eindigde gemiddeld op 5.5 puzzels.

De eerste groep kon niet liegen, omdat de onderzoeker zelf telde hoeveel puzzels zij oplosten. De tweede groep kon wel liegen, maar las voorafgaande aan de puzzeloefening de gedragsregels van de universiteit door. De derde groep kon liegen en las geen gedragscode. 

Nu weten alle MIT-studenten van het  bestaan van de erecode. Het onderzoek suggereert dat iemand die zich continu bewust is van de gedragscode goed zal handelen. Van belang is dus dat mensen op het moment van handelen aan de code worden herinnerd! De vraag is echter of ze de consequenties van hun handelen overzien.

De Goldman Sachs case suggereert van niet. Sterker, beschreven kredietcrises kennen we al 800 jaar. Deze crises hebben alle gemeen dat er zo veel krediet werd verleend dat bij de minste economische tegenslag vitale economische delen omvallen. 

Om succesvol te zijn in zijn streven om duurzaam bankieren te bevorderen moet minister De jager dus twee zaken gelijktijdig regelen: 1. een onwrikbare definitie van overkreditering en 2. De bankier moet bij elke handeling worden herinnerd aan de erecode.

Deze opinie is ook gepubliceerd in het NRC van 2 oktober 2012