Accountants zitten in de fuik!
Het accountantsvak lijkt volop in beweging. We gaan onze verklaring uitbreiden, we gaan wat zeggen over wat de leiding zelf opmerkt over haar 'tone at the top'. Kortom, elke maand weer nieuwe items, er lijkt geen einde aan te komen. Toch ben ik van mening dat we de problemen zo niet oplossen.
Mijn stelling is dat de schandalen in de accountancy niet alleen komen door fouten, de verwachtingskloof of een gebrek aan ethiek in afwegingen. Ze zijn in belangrijke mate een gevolg van onvoldoende tijd (= budget) om gewoon goed te controleren!
Het probleem is dat deze stelling heel lastig te bewijzen is. Immers, controle door een accountant is een soort ‘black box'. De professional-accountant bepaalt wat er moet gebeuren om tot zijn oordeel te komen. Natuurlijk zijn er inmiddels vele spelregels en is er controle (NBA en AFM), maar voor de relatie tussen object van controle en het controleprogramma gaat dit nog steeds op.
Een gedegen onderzoek naar deze materie zou enerzijds moeten bestaan uit de normering van controlemaatregelen, gegeven de specifieke omstandigheden en posten in de te controleren entiteit. Anderzijds zou er een normering moeten zijn van de benodigde kwaliteit van de professionals die de controle uitvoeren. Meer iets voor een groots opgezet universitair onderzoek, lijkt me.
In een zogenaamd 'webinar' (voor geïnteresseerden: zie hier) heb ik onlangs geprobeerd deze stelling te onderbouwen vanuit ontwikkelingen die we de laatste jaren allemaal hebben kunnen waarnemen, in het bijzonder bij de grote accountantskantoren.
De bewijsvoering voor mijn stelling heb ik opgebouwd in drie stappen:
Stap 1 In de eerste stap komt de totstandkoming van de audit fee aan de orde. Idealiter is het eenvoudig. Je stelt een diepgaand onderzoek in naar de omstandigheden en de processen in de te controleren entiteit, je bepaalt een ideale mix qua controleteam en je offreert je kostprijs plus een winstopslag.
We weten echter allemaal dat het zo niet gaat. Vaak is het diepgaande onderzoek helemaal niet zo diepgaand, een offertetraject kost immers veel tijd en dus geld. Kantoren krijgen daarnaast opdracht om te groeien, immers big is most beautiful en je bent dan 'the best'.
Er wordt ook gerekend op advieswerk met mooie marges. Markten worden 'veroverd', waardoor bestaande klanten gaan meebetalen voor de nieuwe.
Accountants werk(t)en met een risico-inschatting per sector, waardoor controle soms wat 'dunner' lijkt te kunnen.
Tenslotte spelen ook nog de toenemende complexiteit en regeldruk, die bij het offreren voor een veelal langere periode niet te voorzien zijn. In de uiteindelijk fee-condities die worden onderhandeld is er geen of nauwelijks ruimte tot achteraf noodzakelijke aanpassingen.
Ook de ideale mix qua controleteam heeft zo zijn eigen dynamiek die vaak zal leiden tot druk op het controlebudget. Ervaren krachten zijn duur. Bij druk op de tarieven is de verleiding groot om minder ervaren teamleden te benutten in de mix. Dat gaat ten koste van de controlekwaliteit.
Ook andere factoren maken dat de kosten van de personele bezetting onder druk kunnen komen, zoals capaciteitsaanpassingen bij verlies van klanten, seizoenspatronen en de aantrekkelijkheid en het perspectief van het accountantsvak in het algemeen.
Alle bovengenoemde factoren lijken spanning te zetten op de winstgevendheid van het controlewerk. In reactie daarop zijn de kantoren steeds ‘efficiënter' gaan controleren. Begrippen als materialiteit, systeemgerichte controle en risicoanalyse droegen er aan bij dat het aantal benodigde uren steeds meer kon worden teruggedrongen. Het professional judgement maakte immers dat accountants dat zelf konden beslissen.
Zolang er geen excessen optraden kon deze ontwikkeling steeds verder doorgaan.
Stap 2 In stap 2 kun je je afvragen of de stelling terecht was dat er minder gecontroleerd behoefde te worden. Immers, controle moet een positieve uitkomst hebben in de afweging van kosten en baten, zeggen we steeds.
De schandalen van de laatste jaren lijken jammer genoeg eerder het tegendeel aan te tonen. Samen met de toenemende complexiteit in onze samenleving lijkt niets er op dat met de bestaande technieken nog meer tijdswinst in de controle is te behalen.
Stap 3 Tenslotte komt dan stap 3: Zijn er oplossingen om de druk op de fees en daarmee op de voor de controle beschikbare uren te verminderen?
Een hogere fee vragen? Gezien de economische situatie, de afnemende appreciatie van het werk van accountants (juist door de schandalen) en de nog steeds sterke concurrentie lijkt dit (nog) geen optie.
Lagere beloning in de accountancy? Het is de vraag of een lagere beloning in de accountancy de negatieve tendenties van jaren op zou kunnen vangen. Daarnaast spelen de internationale verhoudingen. Ook is het de vraag of werk verleggen naar lagelonenlanden substantiële effecten kan hebben, zonder risico's voor de kwaliteit van de controles. Al was het maar vanwege het weglekken van ervaring in de teams.
Efficiency in de controle verder verhogen? Dit lijkt een utopie, na alles wat er al in het controleproces is gesaneerd.
Wellicht kunnen baanbrekende doorbraken in data-analyse en de analyse van jaarrekeningen nog soelaas bieden, maar momenteel zijn die nog onvoldoende beschikbaar of worden nog niet ingezet.
Mijn conclusie is daarom dat accountants klem zitten in de fuik waar ze zelf ingezwommen zijn. En het is heel lastig om daar weer uit te zwemmen. Immers, hoe bewijs je dat je nu ‘beter' gecontroleerd hebt? Wie wil er eigenlijk een betere controleur als accountant? En krijgt die daar dan ook extra voor betaald?
Misschien is het idee om de controleverklaring uit te breiden daarom helemaal zo gek nog niet. Staat alles op z'n kop en komen er nieuwe prijzen voor accountantscontrole.