Afschaffen controleplicht: maatwerk noodzakelijk
Velen hebben gereageerd op mijn Blauwdruk voor het accountantsberoep. Kun je accountantscontrole nu wel of niet aan ‘de markt' overlaten? Tijd voor een reactie.
Ik ben weer terug en op volle sterkte. Nee, niet van vakantie. Die was door ons weliswaar geboekt, maar hebben we uiteindelijk toch laten schieten. Wel terug na een intensieve verhuisperiode. Nagenoeg alles is naar tevredenheid verlopen, maar het nam veel tijd. Heb daarom het bloggen even op een laag pitje gezet.
Ook in ander opzicht ben ik terug: ik had Joop Anemaet immers beloofd nog terug te komen op zijn nuttige bijdrage aan het debat over het afschaffen van de controleplicht. Een aanvullende reden om op dat debat terug te komen betreft het opiniestuk van Sake Bosch, fondsmanager in venture-kapitaal, in het Financieele Dagblad van 25 juli 2011.
Anemaet heeft het verbaasd dat ik mijn ‘liberale hart' laat spreken en alle heil verwacht van de markt. Hij noemt dat 'naïef'. Het neoliberale marktmodel is voor hem in de context van mijn bijdrage geen ‘relevant model' voor de accountancy: ‘Daarvoor is de machtsconcentratie te groot, het aantal spelers te klein en zijn de relaties te hecht.'
Ik begrijp de kritiek van Anemaet en deel die zelfs. Althans: kijkend naar de huidige situatie op de accountantsmarkt. Maar daar had ik bij het schrijven van de blauwdruk voor een nieuw beroep niet mee te maken. Ik mocht opnieuw beginnen: zonder beperkingen van wet- en regelgeving, zonder nadrukkelijk rekening te houden met de huidige markt, maar wel door lessen te trekken van wat er in het verleden fout is gegaan.
Terugkijkend naar wat er fout is gegaan kom je - en daarin sta ik zeker niet alleen - al snel uit bij de afhankelijkheidsrelatie tussen opdrachtgever (cliënt) en opdrachtnemer (accountant). De praktijk heeft geleerd dat in de gevallen waar het er echt om is gegaan, het juist die relatie is die haaks staat op de in theorie belangrijkste maar inmiddels te vaak fictief gebleven taak, namelijk: het zijn van vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer.
Waar Anemaet en ik het over eens lijken te zijn is dat die rol in het midden- en kleinbedrijf niet vervuld hoeft en kan worden. In het mkb lijkt de 'neo-liberale' aanpak - afschaffen van de wettelijke controleplicht en dit aan de markt overlaten - wel degelijk geschikt. En ook voor die sector schreef ik wel degelijk mijn blauwdruk. De reacties overziend had dat ik dat duidelijker kunnen aanscherpen. Echter, indien ik expliciet had gepleit voor het ophogen van de grens voor de wettelijke controle - waar ik een groot voorstander van ben - dan had ik vermoedelijk wel meer bijval gekregen, maar was er ook minder discussie uitgelokt. En tot die discussie roep ik juist op en daarom heb ik ook bewust gekozen voor de oproep tot afschaffing van de huidige vorm van wettelijke controle!
De discussie is er vooral over gegaan dat de blauwdruk - met afschaffen van de controleplicht als belangrijk punt - geen goed idee zou zijn voor de controle van grote of beursgenoteerde ondernemingen, de financiële instellingen voorop. Daar is het immers ‘goed fout' gegaan.
Ik mis ten minste drie punten in de betogen van degenen die op mijn stuk reageerden.
Ten eerste pikken ze slechts een enkel element uit mijn betoog, afschaffing wettelijke controle in de huidige vorm. Weliswaar een belangrijk element, maar het betoog reikt echter verder en raakt bijvoorbeeld ook: de fictie van vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer, het aspect prijsconcurrentie, de vijf-en-een-halfcultuur, de geringe waarde van de huidige verklaringen, het belang van narratief rapporteren, het ter discussie stellen van het assurance-concept, het conceptuele probleem van ‘an audit is an audit' en het aspect maatwerk.
Ten tweede. Er is in- en extern veel kritiek op het accountantsberoep, op het afwezig zijn van de accountant toen het erom ging. Er komen dan ook veranderingen. Vooral afgedwongen vanuit Europa. Zij die te veel blijven hangen in de bestaande structuren van ons beroep (zie bijvoorbeeld de reactie van de NBA), sluiten hun ogen mijns inziens te veel voor die kritiek en verzuimen te komen met oplossingen die verder gaan dan ‘een onsje erbij, een onsje eraf'. Kortom: wat is hun alternatief?
Ten derde. Terug naar het maatwerk dat ik al noemde. Dat maatwerk (bijvoorbeeld mkb versus grootbedrijf) is mijn nuance in en voor mij de kern van de oorspronkelijke blauwdruk. Daar is in de reacties mijns inziens te weinig oog voor geweest. Ik heb dat maatwerk niet verzonnen na het horen van de reacties: het is een essentieel onderdeel van de blauwdruk, de nuance staat daar reeds in.
In de blauwdruk pleit ik voor maatwerk waarin de markt - inclusief de overheid en haar toezichthouders - bepaalt aan welke vorm van controle in de toekomst nog behoefte is. Daarbij noem ik de mogelijkheid van 'specifieke wet- en regelgeving' met bovendien als mogelijkheid om voor bepaalde groepen of sectoren - ik noem expliciet financiële instellingen en beursgenoteerde ondernemingen - te bepalen dat een overheidsorgaan als ‘filter' tussen opdrachtgever en accountant wordt geplaatst.
Met bovenstaande kanttekeningen in gedachten pleiten Anemaet, maar ook Plasterk (Tweede Kamer), Abma (Eumedion) en ondergetekende in feite voor hetzelfde: maatwerk aan de bovenkant van de markt. En wel zodanig dat het regiem daar steviger wordt, terwijl het aan de onderkant door afschaffing van de wettelijke controle juist kan worden verlicht en meer aan de vrije markt kan worden overgelaten. Voor de bovenkant van de markt is een ‘neo-liberale' aanpak geen oplossing, daarover zijn Anemaet en ik het dus eens.
Tot slot het opiniestuk van Sake Bosch in het FD. Die stelt 'het te gemakkelijk' te vinden de verplichting tot wettelijke controle te schrappen en hij lijkt afstand te nemen van mijn betoog. Maar zijn reactie goed lezende is het eerder een steunbetuiging.
Ik citeer: 'Als potentiële investeerder in een onderneming bekijk ik de jaarrekening wel, maar zal ik altijd zelf een boekenonderzoek willen uitvoeren. Ik zie ook vaak dat bijvoorbeeld banken hun eigen accountant op een bedrijf afsturen voordat een grote lening wordt verstrekt. Daarnaast is het voor commissarissen, als toezichthouder, handig om een beroep te kunnen doen op de accountant.'
Ik lees in het citaat geen pleidooi voor handhaving voor de verplichte wettelijke controle. Ik lees er een pleidooi voor maatwerk in.