Opinie 26 juli 2011

De principeruiters van de IASB draven door

De IASB beleeft een aantal zeer productieve weken. Honderden bladzijden aan standaarden zijn weer gepubliceerd. IFRS 10, 11, 12, 13, IAS 1R, IAS 19R. Het kan niet op. De vraag dringt zich op naar het gebruikersnut van al deze nieuwe regels.

Worden de jaarrekeningen begrijpelijker, beter leesbaar, inzichtelijker etc.? In een aantal gevallen durf ik daar zeker bevestigend op te beantwoorden. Zo is het positief dat banken extra informatie moeten geven over niet-geconsolideerde SPEs en is het goed dat het performance-overzicht strakker wordt ingekaderd.

Toch ontpopt de IASB zich op een aantal vlakken als een onvervalste principeruiter die overijverig ten strijde trekt tegen vermeende anomalieën in het geërfde IASC-pakket.

Joint ventures (IFRS 10)

Het bekendste voorbeeld betreft de behandeling van joint ventures. In IAS 31, daterend van lang voor de oprichting van de IASB, stonden twee alternatieven open voor de verwerking van deze kapitaalbelangen: proportionele consolidatie of verwerking op basis van de equity-methode.

Proportionele consolidatie is met name geschikt voor bedrijven die joint ventures gebruiken als verlengstuk van hun activiteiten maar uit risico-overwegingen bepaalde projecten niet alleen, maar gezamenlijk met een of meerdere partners uitvoeren (infrastructurele bouw, ICT, olie- en gaswinning).
De equity-methode is meer geschikt als een investeerder de joint venture beschouwt als strategische investering in aanvulling op het eigen palet van activiteiten.

In de praktijk zien we dan ook dat beide alternatieven veelvuldig worden toegepast door ondernemingen. Ook de Nederlandse wetgever staat beide methoden toe. Aan proportionele consolidatie wordt daarbij overigens wel de eis gesteld dat aan het inzichtsvereiste tegemoet moet worden gekomen. Ook daar kunnen we in Nederland goed mee leven.

De IASB is echter mordicus tegen proportionele consolidatie. De reden is simpel. De IASB ziet de balans als het belangrijkste overzicht en de stroomoverzichten (W&V en Kasstroom) zijn daarmee van secondair belang. De IASB werkt aan de actiefzijde van de balans met het control-criterium. Je kan pas een bezit op de balans zetten als je daar (alleen) control (beheersmacht) over hebt.

In een joint venture is in de regel sprake van gezamenlijke control, dus geen enkele investeerder bezit zelf de activa in de joint venture - wat de methode van proportionele consolidatie (het opnemen van een evenredig deel van de activa en verplichtingen) uitsluit.

Op zichzelf is dat te begrijpen, zoals vele principes en dogma's op zichzelf goed te begrijpen zijn. Maar waarom is eigenlijk de balans het meest belangrijke overzicht? We weten toch allemaal dat de balans door het ontbreken van zelf-gegenereerde immateriële activa en voorzichtige waarderingsgrondslagen weinig zelfstandige economische betekenis heeft?

En zijn beleggers niet meer geïnteresseerd in de ontwikkeling van stroomgrootheden zoals bedrijfsresultaat, de daarvan afgeleide EBITDA, operationele kasstroom en interestdekking?

De consequentie van het verbieden van proportionele consolidatie is dat de omzet en operationele kasstromen van projectontwikkelaars, bouw-, en ICT-ondernemingen voor een deel zullen wegvallen en 'gesaldeerd' op één regel worden samengevat (resultaat/dividend uit joint ventures).

Geeft deze 'one-line-presentatie' gebruikers nu een beter beeld van de prestaties van de onderneming? Levert het meer nuttige informatie op? Gezien de overweldigende negatieve response op de voorafgaande voorstellen, zeker ook van analistenorganisaties, waag ik dit zeer te betwijfelen.

Corridorbenadering IAS 19

Een andere steen des aanstoots voor de IASB is de vermaledijde corridorbenadering van IAS 19 (winstegalisatie door middel van het uitstellen van actuariële mee- en tegenvallers). Deze moest en zou verdwijnen vanwege strijdigheid met de in het Conceptual Framework van IFRS opgenomen uitgangspunten.

Natuurlijk, ik geef meteen toe dat de corridorbenadering een merkwaardig element is binnen IFRS. Maar er waren en zijn goede redenen om deze benadering toe te staan.

Pensioenfondsen staan vaak op afstand; het pensioenvermogen is afgezonderd en wordt voor de zeer lange termijn belegd. En dan is er ook nog de reëel gebleken dreiging om pensioencontracten te veranderen van defined benefit naar defined contribution; het zogenaamd IFRS-proof maken van een pensioenregeling.

Zal deze tendens niet toenemen als de corridor wordt geëlimineerd? Een retorische vraag, wat mij betreft.

Voor al deze redenen is de IASB doof gebleken. Ook in dit dossier laat de IASB zich kennen als tamelijk dogmatisch gedreven. Waarom is alleen de corridorbenadering aangepakt en zijn andere merkwaardigheden binnen IAS 19 zoals de netto-balanspresentatie en het volstrekt negeren van pensioenfondsen ongeschonden gebleven? Waarom heeft de IASB de hele standaard niet fundamenteel herzien zodat aan de tijd aangepaste principes voor de verwerking van pensioenen konden worden geformuleerd?

Des Pudels Kern is de in het Conceptual Framework opgenomen asset and liability benadering die de balans ten oprechte doet prevaleren. De IASB zou er beter aan doen de primaire overzichten een gelijk gewicht toe te kennen en het nut dat de gebruiker ontleent aan het totaal van de overzichten als uitgangspunt te nemen.

Hier ligt een schone taak voor Hans Hoogervorst die in zijn maiden speech als voorzitter van de IASB benadrukte dat hij niet gelooft in dogmatiek bij het ontwikkelen van op transparantie gerichte standaarden. Bouw het raamwerk van IFRS op gezonde principes maar voorkom principe-ruiterig gedrag. Een mooi credo lijkt me, zo aan het begin van het tweede decennium van de IASB.