Verleg het object van de accountantscontrole
Wouter Bos stelt dat het voor de financiële sector, inclusief de accountancy, uiterst belangrijk is om niet terug te vallen in business as usual. Er zijn dingen heel erg fout gelopen in de financiële sector en accountants hebben het ook niet (kunnen) voorkomen.
Jan de Rooy en Jacob Kienstra
Dat lees je impliciet uit zijn interview in Accountant. En dat verwachtte de maatschappij nu juist wel van de accountantsfunctie.
Als accountants die kritiek dan denken te pareren met de opmerking dat hun taak als controleur van jaarrekeningen geen waarborgen biedt, dan wordt dat niet geaccepteerd. Je leest dan: ze controleren niet goed volgens de AFM. Of: hun verdienmodel staat haaks op een objectief oordeel. Of: ze heulen met de directie van de door hun gecontroleerde organisatie, hun opdrachtgever.
Veel van deze punten zullen in meer of mindere mate waar zijn. Maar verklaren zij het falen? Of, andersom, is met de aanpak van die punten gewaarborgd dat de accountant in de toekomst wél conform verwachtingen acteert?
Het is onze stellige overtuiging dat dit niet het geval is. Het object van accountantscontrole - de jaarrekening van een organisatie en het controleproces daarvoor - is naar zijn aard niet geschikt om een aantal fundamentele risico's tijdig te signaleren.
Wij pleiten er daarom voor om de beheersorganisatie van de te controleren organisatie als object van accountantscontrole te definiëren, met als afgeleide daarvan de verplichte jaarrekening. Wij begrijpen niet goed waarom de NBA geen zware lobby in deze richting inzet.
Als een wettelijk kader kan worden gecreëerd vanuit een dergelijke insteek, is de accountancy weer helemaal terug bij haar belangwekkende maatschappelijke functie uit het verleden.
Om invulling te geven aan deze aanpak zou bijvoorbeeld een deel van het risicomodel (COSO) in het auditproces kunnen worden geïncorporeerd. Waarschijnlijk kunnen accountantscontrole en de daarbij gehanteerde technieken (nog) niet alle gewenste risico's identificeren, maar we moeten toch een heel eind kunnen komen.
In een grijs verleden hebben wij veelvuldig managementletters geconcipieerd die waren opgezet vanuit het COSO-framework. Het vaak gehoorde commentaar van cliënten: 'Vreemd dat een accountant zich met dergelijke zaken bemoeit, maar het gaat tenminste wel ergens over.'
Een voorbeeld. Als een bank overgaat op het aankopen van mandjes hypotheken met een triple A-rating omdat deze hoog renderen en omdat concurrenten dat ook doen, dan is het ook voor een accountant lastig om te voorspellen dat deze later deels waardeloos zijn. Niet voor niets bleken er bijvoorbeeld maanden van speurwerk nodig, om tot een gedegen waardeoordeel te komen van de ING-derivaten.
Maar het opsporen van de omstandigheid dat men bij zowel Fortis als Rabo intern eigenlijk niet wist wat men kocht, is een risico dat wel gesignaleerd had kunnen worden. Rabo deed daar wat mee door heel weinig van zulke derivaten in te kopen. Fortis kocht toch volop. We kennen de gevolgen inmiddels.
Dergelijke risico's, ontstaan uit onvoldoende samenhang tussen de doelstellingen van de organisatie en de daartoe door het management geïnitieerde acties en de omvang en kwaliteit van de beheersorganisatie, kunnen een hele nuttige toevoeging zijn aan de accountantsfunctie.
Je gaat dan veel meer toe naar een rol van de accountant die kijkt in hoeverre een organisatie ‘in control' is, in een vaak complexe omgeving. Dan wordt het pas weer echt een leuk vak!
Deze uitbreiding van de rol van de accountant kent natuurlijk een aantal belangrijke uitdagingen. Veel collega's zijn bang voor het gebrek aan harde normen. Ook zit het management waarschijnlijk niet te wachten op een externe accountant die hun functioneren min of meer beoordeelt.
Maar als we gericht zoeken naar de juiste controle-instrumenten en de bijbehorende rapportage over de bevindingen, kunnen we heel ver komen.
Van business as usual is dan absoluut geen sprake meer.