De Chinese muur valt, vroeg of laat
Voor de duidelijkheid is het vaak goed abstracte zaken concreet te maken. Bijvoorbeeld door voorbeeldsituaties te beschrijven. Het debat over de Chinese muren van de AFM wordt mijns inziens te abstract en te dogmatisch gevoerd. Daarom kom ik met enige voorbeeldsituaties die de zotheid van de Chinese muren inkleuren.
(1) Twijfels over waarderingsvraagstukken
Diverse nationale en internationale rapporten van toezichthouders op het accountantsberoep laten zien dat de controlekwaliteit weleens tekortschiet als het gaat om waarderingsvraagstukken.
Indien een medewerker van de afdeling die toezicht houdt op accountantsorganisaties (Wta-toezicht) in een concreet geval constateert dat bij de controle van een organisatie van openbaar belang de accountant daadwerkelijk tekort is geschoten in het uitvoeren van de noodzakelijke controlehandelingen om toereikende controle-informatie te verkrijgen, bestaat het risico dat de gecontroleerde jaarrekening onjuist is.
Ik acht het doeltreffend en doelmatig dat in dergelijke situaties de Wta-toezichthouder zijn collega die toezicht houdt op de kwaliteit van de financiële verslaggeving (Wtfv-toezicht) inlicht en deze adviseert na te gaan of de desbetreffende jaarrekening inderdaad onjuist is. Het maatschappelijk verkeer is er, bij gebleken ernstige onjuistheden, immers bij gebaat indien dergelijke jaarrekeningen alsnog worden gecorrigeerd
(2) Twijfels over controlekwaliteit
Het toezicht op de financiële verslaggeving kan tot de constatering leiden dat de gecontroleerde en goedgekeurde jaarrekening dusdanige onjuistheden bevat dat er gerede twijfels ontstaan over de kwaliteit van de uitgevoerde accountantscontrole.
Dergelijke twijfels geven te denken en dienen naar mijn mening tot nader onderzoek te leiden.
Ik acht het doeltreffend en doelmatig dat in dergelijke situaties de Wtfv-toezichthouder zijn collega Wta-toezichthouder inlicht en deze adviseert nader onderzoek te doen naar de kwaliteit en onderbouwing van de uitgevoerde accountantscontrole. Het maatschappelijk verkeer is er, in het geval er sprake is van een te gebrekkige accountantscontrole, immers bij gebaat dat er maatregelen tegen de betrokken accountant(sorganisatie) worden genomen teneinde herhaling van falen te voorkomen.
De twee simpele voorbeelden in het perspectief van het NBA-voorstel
Ik heb twee uiterst simpele voorbeelden gegeven. In de eerste is het nog maar de vraag of een ontoereikende controle ook daadwerkelijk tot een misleidende jaarrekening heeft geleid. In het tweede geval is het de vraag of de onjuistheden zodanig zwaar zijn dat de accountant die had moeten corrigeren. Maar om dat vast te kunnen stellen is nader onderzoek nodig en wel door een toezichthouder van een andere toezichtsafdeling dan degene waar de ontoereikendheid of onjuistheid is vastgesteld.
Maar om tot dat nader onderzoek te komen is dan wel informatieuitwisseling nodig tussen de twee toezichtsafdelingen. Daar horen dan ook geen Chinese muren te staan. Muren die de NBA - en dat is al enige winst in het debat - deels wil slechten.
Helaas slechts 'deels'. Namelijk in het geval van publiek geworden 'misleidende jaarrekeningen'. De Wta-afdeling zou dan informatie met de Wtfv-afdeling informatie mogen uitwisselen, althans bij een 'zwaarwegend maatschappelijk belang en voorzien van de nodige waarborgen'. Aldus Ruud Dekkers in zijn recente column.
Met mijn twee simpele voorbeelden wil ik aantonen dat de NBA bij monde van Ruud Dekkers de lat veel te hoog legt. De situaties die ik beschrijf kunnen bij nader onderzoek leiden tot de conclusie dat er sprake is van een misleidende jaarrekening. Of tot de conclusie dat er een accountant 'met zijn ogen dicht heeft gecontroleerd'. Dat zijn relevante situaties en conclusies die dan ook tot ingrijpen van de AFM dienen te leiden. Zoals ook de conclusie dat er uiteindelijk niets aan de hand is relevant kan zijn en de onschuld van betrokkenen kan aantonen. Zodat hun naam gezuiverd is.
Naast de simpele voorbeelden is er een reeks aan zwaardere gevallen te bedenken. Sommigen hebben zich daarvan al in de praktijk gemanifesteerd. Te denken valt aan 'Repo 105'-achtige kwesties (zoals bij Lehman Brothers) of de off balance-constructies (onder meer bij Enron). In de Nederlandse context valt te denken aan casuïstiek zoals die zich heeft voorgedaan bij bedrijven als DSB Bank, Econcern, Kroymans, Landis, PCM, Innoconcepts en Van der Moolen. To name a few.
De genoemde voorbeelden en casuïstiek vormen slechts het topje van de ijsberg. Er zijn nog veel meer situaties waar het AFM-toezicht vanuit het maatschappelijk verkeer bezien kan worden versterkt door betere interne samenwerking en informatieuitwisseling. De weerstand vanuit het accountantsberoep daartegen dient dan ook op zeer zware argumenten te zijn gestoeld, wil zij die versterking kunnen tegenhouden. Maar zijn die argumenten aangedragen?
Poot stijf houden
De NBA stelt tegen fishing expeditions in accountantsdossiers te zijn. Terecht. Dat zal de wetgever ook zijn, evenals dat het Ministerie van Financiën. En de AFM-leiding. Die hebben immers de taak en verantwoordelijkheid om de middelen van de AFM doelmatig en doeltreffend te benutten. Dat doe je niet door een 'hengeltje uit te gooien' en dat zullen ze dan ook wel laten. Het is een gezocht non-argument van theoretische aard, voortkomend uit ongegronde koudwatervrees (hoeveel bewijs ligt er reeds voor fishing expeditions?). Een argument dat louter beoogt een Chinese muur tussen toezichthouder en onder toezicht gestelden op te trekken.
En ook het tweede door de NBA aangedragen argument tegen het doorbreken van de Chinese muren is wat mij betreft een gezocht non-argument. Het argument is dat de val van de muren de vrije uitwisseling van informatie tussen onderneming en accountant zou bemoeilijken en daarmee de kwaliteit van de controle onder druk zou zetten.
Indien die laatste situatie zich zou manifesteren dient de accountant de opdracht gewoon terug te geven. Omdat hij dan zijn werk niet goed kan doen. Korte metten maken met zo'n cliënt in plaats van zeuren over een Chinese toezichtsmuur. Indien er in een dergelijke situatie al van een muur sprake dient te zijn, dan dient deze te worden gemetseld tussen de accountant en diens cliënt.
Het door de NBA teruggrijpen op de parlementaire discussie bij de invoering van de diverse vormen van toezicht en op een ten aanzien van het hier besproken aspect niet al te diepgaande wetenschappelijke studie (de discussie op deze site gaat reeds verder dan hetgeen in de recente studie naar het functioneren van de AFM aan de orde komt), oogt niet sterk. Zoals ook het argument dat toezichthouders ook fouten kunnen maken niet overtuigend en doorslaggevend is (zeker niet zolang accountants minstens zoveel fouten maken).
Laten we nu eens willen leren van de desastreuze crisis. Denk aan de kwalificatie van oud-AFM'er Docters van Leeuwen die sprak over het bestaan van 'halfgaar toezicht'. Het is nu de tijd om ten halve te keren en het niet te laten gebeuren ten volle te dwalen.
Want hoe hard de voorstanders ervan ook blijven roepen: de val van de muren is een kwestie van tijd. Het hoeft maar een keer echt fout te gaan en wetswijziging is onvermijdelijk. En wellicht is het al een keertje echt fout gegaan.
De NBA zou er dan ook goed aan doen de bezwaren te laten vallen en niet te wachten tot die fout zich manifesteert. Zolang de NBA daartoe de wil of kracht niet heeft dient de AFM de poot stijf te houden. Overleg met de NBA op dit punt kwalificeer ik als onnodig gepolder. Althans zolang de NBA de hakken in het zand blijft zetten. Een strategie die, gegeven de recente uitingen, door de beroepsorganisatie verkozen lijkt te zijn.