Wetsvoorstel accountantsberoep gemiste kans
De voorgestelde Wet op het accountantsberoep is diep teleurstellend. In het wetsvoorstel ontbreekt vrijwel elk spoor van zorg over de kwaliteit van controle, waarover het beroep nu al jaren praat, schrijft, twittert en blogt.
In de tekst van medio 2010 van de Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel was nog een glimpje hoop gegeven. Daarin werd de mogelijkheid geopperd tot het invoeren van specialisatie, waarbij het mogelijk zou zijn dat niet iedere accountant de opleiding tot 'externe accountant', dus tot controleur zou behoeven te volgen. Maar dat vlammetje is uitgetrapt; de enige vonk die overgebleven is, is dat AA's over vijf jaar geen OOB's meer mogen controleren. Nou ja...
Wat blijft is dat alle RA's en AA's worden opgeleid voor de controle. Controleurs beoefenen echter een geheel ander beroep dan samenstellers en adviseurs. Controleurs moeten bij uitstek beschikken over controledeskundigheid, hetgeen niet geldt voor samenstellers en adviseurs.
Bij de vervulling van hun publieke taak moeten controleurs ook een andere mentale instelling (scepsis) hebben. De thans in stand gehouden fictie dat de 'accountants' allen één beroep uitoefenen, is dus op zijn minst maatschappelijk misleidend.
De behoefte aan controleurs betreft drie categorieën van controles: de wettelijke controle als bedoeld in de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta), andere door overheden voorgeschreven controles, en de vrijwillige controles.
De andere door overheden voorgeschreven controles betreffen onder meer die op onderwijsinstellingen, instellingen van gezondheidszorg, nutsbedrijven en door gemeenten en provincies gesubsidieerde instellingen.
Vrijwillige controles komen voor bij een gering deel van de kleine ondernemingen, maar daarnaast wel vaak bij stichtingen, verenigingen, kerkelijke en charitatieve instellingen waarvan de bestuurders ter bescherming van hun andere maatschappelijke posities accountantscontrole verlangen.
De andere dan wettelijke controles worden ten dele óók door 'externe accountants' uitgevoerd, maar alle andere 'accountants' blijven hiertoe bevoegd. Velen zullen dus ook, al dan niet regelmatig, dergelijke controles uitvoeren.
Een lezer van een verklaring bij een verantwoording kan hieraan echter niet zien of deze is afgegeven door een 'externe' of door een andere 'accountant'. De door de beroepsorganisaties getroffen maatregelen van kwaliteitsborging ter zake van controles zijn voor 'externe' en andere 'accountants' gelijk, maar op de andere 'accountants' bestaat geen maatschappelijk toezicht: zij zijn thans niet onderworpen aan de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta).
Maatschappelijk is dit verschil in kwaliteitsborging niet uit te leggen.
De alom levende zorg over de kwaliteit van controle heeft nergens een zichtbare rol gespeeld bij de voorbereiding van het wetsvoorstel. Toch is de vraag gerechtvaardigd of een oorzaak van de kennelijk ontoereikende kwaliteit van controles niet mede is gelegen in de structuur van de organisatie van het accountantsberoep. Daarvan zijn immers duidelijk symptomen waarneembaar.
Zo bestaan in de hedendaagse praktijk voor degenen die niet ambiëren wettelijke controles uit te oefenen moeilijkheden om een stageplaats te verkrijgen. Na de invoering van de Wta hebben vele kleine accountantskantoren de wettelijke controle 'buiten de deur gedaan' naar een gezamenlijk opgezet controlekantoor of naar instellingen als Extendum, Novigo en SMA.
Studerenden die daar niet zijn aangenomen, kunnen dus nauwelijks een behoorlijke controle-ervaring opdoen. Iets dergelijks geldt bij de grotere accountantskantoren, waar men de samenstelpraktijk organisatorisch heeft afgesplitst van de controlepraktijk.
Het tekort aan stageplaatsen bewijst dat er kwantitatief te weinig maatschappelijke behoefte is aan 'accountants' die de bevoegdheid voor het verrichten van (wettelijke) controles hebben! Daarvoor zijn geen ruim twintigduizend 'accountants' nodig. Waarom zouden deze studenten dan daartoe opgeleid moeten worden?
Dit is zonder meer een maatschappelijke verspilling.
Bovendien wordt er ernstig aan de gemorreld aan de kwaliteit van de stage. Zo kunnen sinds kort AA-studenten bij de Hogeschool Arnhem Nijmegen in een gesimuleerde omgeving controle-'ervaring' opdoen. Deze opleiding doet denken aan bepaalde misstanden bij de Hogeschool Inholland: het lijkt op de verlening van een vliegbrevet op basis van enkele geslaagde sessies in een flight simulator!
Andere gevaren voor de kwaliteit bestaan indien slechts af en toe een controle wordt uitgevoerd. Immers, deskundigheid impliceert niet alleen kennis, maar ook vaardigheid, opgedaan in ervaring.
Dergelijke ontwikkelingen zouden zorg moeten baren. Maar het wetsvoorstel blijft regelen dat vele 'accountants' worden opgeleid tot een beroep dat zij niet of nauwelijks zullen uitoefenen.
Een groot bezwaar van de huidige situatie is ook het gebrek aan maatschappelijke herkenbaarheid van controleurs: welke 'accountant' mag wat? Nu is dat na te speuren in een moeilijk toegankelijk register, maar een maatschappelijk heldere oplossing is een onderscheid in titels, en dus een divergentie van de opleidingen daartoe. Maar dat is verhinderd door de ijdelheid en de statusdrang van de 'accountants' zelf!
De publiekrechtelijke beroepsorganisatie is toch in de allereerste plaats bedoeld om de kwaliteit van de controle te waarborgen. Maar de kans om de zorg daarover te verminderen is glorieus gemist. Kleingeestige groepsbelangen hebben het weer gewonnen van het algemeen belang, dat de leden volgens de allereerste bepaling van de VGC hebben te dienen.
Is hier sprake van de naleving van het eerste fundamentele beginsel, de integriteit? Mijns inziens verdient de NBA niet het predikaat 'Koninklijk'!