Opinie 14 november 2011

Moral hazard in het kwadraat

'The ultimate effect of shielding men from folly is to fill the world with fools.' Herbert Spencer (1820-1903).

Spencers uitbundig geciteerde waarneming uit de negentiende eeuw is, geactualiseerd, waarschijnlijk de meest pregnante expressie van de essentie van wat we nu kennen als moral hazard. 

De kernoorzaken van de ellende waar nu tegenaan kijken - van onopgeloste complexe 'schuldenhaarballen' in de private sector tot de verhoudingen tussen schulden en vorderingen in de publieke sector - zijn dankzij het bestendige macro-bedrijfsmodel 'mijn private winst is uw publiek verlies' onze beste getuigen. Al vier crisisjaren lang. 

Het in de jaren zestig na afloop van elke conferentie te horen plichtmatige cliché 'We zijn nog steeds even verward maar op een steeds hoger niveau' is nu alleen vervangen door 'We zijn nog steeds even verschuldigd, maar op een steeds hoger niveau'. 

Jawel, we hebben nu minder (in aantal) grote banken dan voor de crisis, maar (internationaal) zijn de meeste van die banken wel veel groter dan daarvoor - dankzij de crisis. En, als er markttechnisch eerlijk geteld zou worden, ook minder solvabel. 

Ook hebben we nog evenveel soevereine staten, maar wel steeds minder die financieel hun eigen broek op kunnen houden. Het solvabele deel van de EU blijft krimpen dankzij en ondanks de gesel van de markt. Dezelfde markt die onze politici eerlijk houdt maar wiens emotionele stabiliteit niet helemaal kan worden vertrouwd en die daarom deel is van zowel het probleem als de oplossing. 

We hebben nog steeds vier grote wereldwijde accountantskantoren. Te groot om om te vallen, en daarom te groot voor de geestelijke rust van de belastingbetaler, maar met steeds minder geloofwaardigheid dat ze ook een positief verschil (kunnen) uitmaken. 

Lees alleen al de krant van de afgelopen week: FM Global in de VS, Olympus in Japan, en wie weet wie de volgende Dexia in Europa zal zijn. 

We hebben nog steeds een financieel systeem gebaseerd op (per monetaire oekaze) extreem laag gehouden rentes, met centrale banken als liquiditeit-regenmakers en inflatie als corrigerende terugvalpositie. Alsof we het voorspel van de 2007 crisis nooit hebben ontmaskerd. 

Onze financiële architectuur wordt steeds meer met behulp van kauwgum, beloftes en verwachtingen bijeen gehouden. Hoopgevende marginale verbeteringen, met op drijfzand gebaseerde realiteitstoetsingen, zijn aan de orde van de dag. 

De permanente oorlog tussen politici - handelaren in hoop - enerzijds en realiteit-checkers anderzijds, lijkt een hoogtepunt te hebben bereikt. Met de met lege hulzen gevulde bunkers van de centrale bankiers als laatste verdedigingslinie. Zonder ons al te veel te realiseren dat die centrale bankiers... dat zijn wij! 

Spencers world of fools lijkt zijn laatste beslag te (kunnen) krijgen. Hij kan met vertrouwen zijn postume Nobelprijs voor 'Waar- en Waarheidszegging' tegemoet zien. 

Laat u vooral niet afleiden door het exit van Berlusconi. Dat verandert in dit stadium de feiten nauwelijks. Hoogstens zal het de werkelijke stand van Italiaanse zaken verder duidelijk maken, als u even geduld heeft tenminste. Met een beetje hulp van onze beste, volatiele en realiteitstoetsende vriend: de (gesel van) financiële markten. 

En wie heeft er met zo'n vriend nog vijanden nodig? 

Dit is precies de tijd waarin we moeten oppassen voor het soort crackpot crisismanagers die denken in extreme oplossingen. En voor de andere, nog gevaarlijker soort: Zij die door revisionistische geschiedenisherschrijving de probleemstelling naar handhaving van de eigen status quo willen verbuigen, en slechts incrementele verbeteringen voorstellen. Illusies. 

Het is tijd om ons eigen beroep op de bühne te roepen. Dat kan alleen een inhoudelijke bijdrage geven als het bereid is de huidige 'vorm boven inhoud'-habitus in te ruilen voor 'inhoud boven vorm'. Ofwel, een sterke geest boven de gladde letter. 

De moral hazard van dit beroep zit 'm niet zozeer in de situatie met vier accountantskantoren waarvan toezichthouders denken dat ze ieder te groot en essentieel zijn om om te vallen. Maar met name in het feit dat het beroep er wonderwel in is geslaagd om elke eerdere beroepsgeloofswaardigheidscrisis door te komen met aanvullende mandaten op zak en een nog rijkelijker beloning. Terwijl het nooit echt is afgerekend op resultaten in het verleden. 

De vraag is dus wie hier nu eigenlijk de fools zijn. Zij die denken dat het wezenlijk anders kan en moet? Of zij die weten dat de status quo - of als het echt niet anders kan de status quo plus - altijd goed heeft gewerkt en betaald. 

Jammer dat Herbert Spencer verhinderd is ons over de waarschijnlijke uitkomst van deze strijd verder voor te lichten. Maar eigenlijk heeft ie met bovenstaande uitspraak zijn werk al meer dan gedaan. Het aan ons er iets beters van te maken. 

Jules Muis