It's the economy, stupid!
"Als de komende generatie in dit tempo blijft doorgaan met zaken doen dan wordt oneerlijkheid de norm en integriteit een volstrekte uitzondering." Zo wordt in deze dagen gedacht over de moraliteit van ondernemers: "Overal zien we fraude, fraude en fraude... Kan er dan niets worden gedaan om deze stormvloed van corruptie in te dammen?"
Deze hartenkreet vind ik in de Illustrated London News. Maar het bericht gaat niet over de kredietcrisis, de eurocrisis of de geruchtmakende fraudezaken in de UK, zoals het afluisterschandaal waarin kranten van Rupert Murdoch zijn betrokken.
Ook vind ik geen verwijzingen naar de Lage Landen waarin de vastgoedfraude als een van de grootste fraudezaken ooit wordt bestempeld. Noch naar de regelmatige boetes die de NMA oplegt aan beursgenoteerde ondernemingen wegens illegale prijsafspraken.
Melding wordt ook niet gemaakt van de 7,2 miljoen woekerpolissen. Noch van de vertragingstactieken van verzekeraars om niet, half of in het geheel niet de ondoorzichtige kosten daarvan transparant te maken. En onrechtmatigheden te herstellen. Iets wat we zouden kunnen veronderstellen op grond van de uitgangspunten van 'maatschappelijk verantwoord ondernemen' van veel betrokken ondernemingen, die bol staan van goed lopende zinnen zonder tastbare inhoud.
Neen, het bericht staat in de Illustrated London News ergens in 1843.
Frank Sinatra bracht in de jaren zestig een album uit dat Cycles heet. In het titelnummer wordt gezongen over de herhalingen in ons leven. De terugkerende perioden van voorspoed en tegenslag.
Deze beeldspraak van cycli zien we ook op (kapitaal)markten. Lehman Brothers en Bernie Madoff komen en gaan. De basispatronen veranderen niet. De modus operandi evenmin. De hoofdrolspelers hebben alleen steeds nieuwe namen namen.
In 1694 brengt het Britse parlement een rapport uit waarin het gedrag van een aantal beurshandelaren aan de kaak wordt gesteld: ‘They Unlawfully Combined and Confederated themselves together, to raise or fall from time to time the Value ... for their own Interest and Advantage.'
Hetzelfde zien we in de fameuze South Sea Bubble, de populaire benaming voor het faillissement van de South Sea Company in 1720 waarin speculanten een fortuin maakten en veel Britse investeerders berooid achterbleven. De oorsprong ligt in de herfinanciering van de Britse staatsschuld waarvan iedereen beter zou worden. De aandelenkoersen worden kunstmatig opgeschroefd in een soort van Bernie Madoff-achtig piramidespel.
In ons eigen land doen we niet onder met de Tulpenmanie (1634-1637), die wel wordt beschouwd als de eerste speculatiekoorts in de geschiedenis.
In de criminologie wordt op drie niveaus gezocht naar verklaringen.
Op het eerste niveau wordt gesproken over bad apples. In iedere tijd en iedere organisatie functioneren mensen die zwak zijn en geen weerstand kunnen bieden aan verleidingen. Of zij zijn van huis uit slecht. De 'Bad Apple-theorie' isoleert een fraudezaak en bestempelt deze - en de fraudeurs - als een geïsoleerd incident.
Op het volgende niveau ligt de bad apple in een mand vol appels die rot zijn. De mand is dan een onderdeel van een onderneming, of de onderneming zelf. De fraude is dan een structureel onderdeel van de cultuur.
Op het derde niveau is de hele boomgaard aangetast, bijvoorbeeld een markt - de bouwmarkt voor de Parlementaire Enquête Bouwnijverheid. Maar het kan ook een beroepsgroep zijn.
In de criminologie woedt een richtingenstrijd over de aard en omvang van fraude door gerespecteerde ondernemers in de ‘bovenwereld'. Is er sprake van incidenten die inherent zijn aan de zwakheid van de mens? Of is er structureel sprake van onregelmatigheden? En is dit inherent aan het kapitalistische systeem: 'It's the economy, stupid!'
Voor ons als belasting- en pensioenpremiebetaler maakt het echter weinig uit. De excessen worden afgewenteld op de burger. In de economie wordt dit externalisering genoemd: de staat stapt in falende markten en falende financiële instellingen en financiert dit door verhoging van premies en bezuinigingen op posten die in belangrijke mate de kwaliteit van ons leven bepalen: oudedagsvoorzieningen, gezondheidszorg, onderwijs en bijvoorbeeld cultuur.
Als dit alles 'slechts' wordt veroorzaakt door enkele slechte appels houd ik mijn hart vast voor de voorspelling uit de Illustrated London News.