Opinie 31 oktober 2011

Barnier moet scheiding controle-advies doorzetten

Binnen de accountancy is veel weerstand om advies en controle volledig te scheiden, zoals EU-commissaris Michel Barnier wil. Het zou slechts gaan om 20 tot 25 procent van de totale omzet van de big four bij beursgenoteerde controleklanten. De onafhankelijkheid van de accountant zou het best zijn geborgd door het benadrukken van de rol van de auditcommissie. Maar is dat goed genoeg?

John van der Starre

Bij afwezigheid van een auditcommissie zou de gehele raad van commissarissen (rvc) voor die borging van de onafhankelijkheid moeten zorgen. Daarbij wordt aangehaald, onder andere door Auke de Bos en Barbara Majoor, dat de Nederlandse corporate governance code goed werkt. Zij stellen dat de onafhankelijke accountant al bestaat.

Nasim Taleb schrijft in zijn boek 'de Zwarte Zwaan': "Het bestaan van een reeks feiten die je stelling bevestigen bewijst niet per se iets. Als je witte zwanen ziet wil dat niet zeggen dat zwarte zwanen niet bestaan. Ziet men een zwarte zwaan dan kan men met zekerheid zeggen dat niet alle zwanen wit zijn."

Deze falsificatie wordt hieronder toegepast op de stelling dat 'de' onafhankelijke accountant al bestaat. Deze casus is niet verzonnen, maar ontleend aan de praktijk.

Het topmanagement van een Nederlandse (semi-publieke) organisatie overweegt een bijzondere investering die duidelijk niet tot de core business behoort. De commissarissen adviseren de directie om 'aan een deskundige zoals bijvoorbeeld de accountant, advies te vragen' over de haalbaarheid van het project.

De directie volgt die suggestie op en benadert de verantwoordelijke partner van X Accountants. Deze vindt het (waarschijnlijk) te tricky en adviseert de directie zijn collega van de afdeling management consulting voor deze klus te benaderen.

De management consultants van X interviewen een beperkt aantal personen (de twee directieleden en drie andere medewerkers) om een risicoanalyse te maken. Externe deskundigen worden niet benaderd. Zelf noemen de consultants het een 'desktop analyse'. Niet bepaald het rapport waar de raad van commissarissen op had aangestuurd.

Op het rapport staat vermeld dat het afkomstig is van 'X Accountants, Belastingadviseurs en Management Consultants'. Maar door de prominente vermelding van X interpreteren de commissarissen het als een rapport van X Accountants. Dit is blijkbaar door de directie niet tegengesproken en zo is het een eigen leven gaan leiden: 'de accountants van X hebben er naar gekeken'.

Uiteindelijk gaat het allemaal mis en lijdt de onderneming een gigantisch miljoenenverlies. De pers krijgt er lucht van en er komt maatschappelijke onrust. De rvc besluit om de forensische accountants van hetzelfde accountantskantoor X een onderzoek te laten uitvoeren naar de hele gang van zaken. Totale kosten daarvan: circa €700.000. Ruimschoots meer dan de controlekosten.

X Forensic Services onderzoekt ook de dienstverlening van de verschillende adviseurs. Of zij daarbij kennis hebben genomen van de rapportage door hun collega's van X Management Consultants wordt niet duidelijk. Het wekt weinig verbazing dat door X Forensic Services over de rol van X Management Consultants als adviseur, weinig kritische opmerkingen worden gemaakt. Terwijl er toch met name bij dat onderzoek vraagtekens kunnen worden geplaatst

Wel maken zij melding van de verschillende management letters die X Accountants in de loop der tijd heeft opgesteld als onderdeel van de jaarrekeningcontrole.

Samengevat hebben hier de accountants, de management consultants en de forensische accountants van accountantskantoor X hun diensten verleend. De rvc was opdrachtgever en hield toezicht op de onafhankelijkheid van de accountant.

X accountants fungeert nog steeds als de controlerende accountant van de onderneming. Volgens de gepubliceerde jaarrekening van de onderneming over 2010 declareerde X voor die diensten circa €350.000. Declaraties voor 'overige controlewerkzaamheden' bedroegen ongeveer €35.000. Voor fiscale advisering en aangifte declareerde X Belastingadviseurs zo'n €175.000. Daarmee bedroeg de totale omzet van accountantskantoor X bij deze organisatie in 2010 circa €560.000. Hiervan was ruim €200.000 (38 procent) niet gerelateerd aan de controle van de jaarrekening - iets meer dan de door de hoogleraren genoemde 20 tot 25 procent.

Binnen de bestaande regelgeving is deze dienstverlening toegestaan. In deze casus heeft de accountant echter de schijn tegen. Het maatschappelijk verkeer zal zich afvragen waarom de accountant niet kritischer is opgetreden. Werd die houding veroorzaakt door het feit dat zijn collega's een rapport over de haalbaarheid van het project hadden opgesteld? Het forensisch onderzoek moest ook een oordeel vellen over de werkzaamheden van de collega maar hoe onafhankelijk ben je dan in je oordeel?

De onafhankelijke accountant bestaat, maar niet iedere accountant is onafhankelijk! Het zal duidelijk zijn dat echte onafhankelijkheid uitsluitend kan worden gewaarborgd als er een strikte scheiding is tussen controle en advies.

John van der Starre is registeraccountant en bestuurskundige, Na een carrière in de accountancy (onder meer als auditpartner bij PwC, managing partner bij AccoN Accountants en lid van de raad van bestuur van AcconAVM) is hij tegenwoordig als commissaris en boardconsultant actief.