Opinie 06 september 2010

Toezicht hoort sluitstuk te zijn en kan geen verkeerde cultuur repareren

Het onlangs verschenen AFM-rapport 'Algemene bevindingen kwaliteit accountantscontrole en kwaliteitsbewaking' is een belangrijke mijlpaal in het proces van kwaliteitsverbetering van de accountantscontrole in ons land.

Tot op heden moesten wij ons behelpen met in de openbaarheid gekomen gevallen van fouten in jaarrekeningen en kennelijk ten onrechte gegeven accountantsverklaringen. Maar dankzij de nieuwe bevoegdheid van de AFM om als onafhankelijk toezichthouder controledossiers te onderzoeken zijn wij nu een stap verder: Want wij kunnen nu concluderen dat de oorzaak van de bekende incidenten ligt in structurele tekortkomingen in de uitvoering van accountantscontrole. 

Uit de bevindingen van de AFM blijkt dat in 25 van de 46 accountantscontroles die de AFM heeft beoordeeld, onvoldoende zekerheid is verkregen om de afgegeven accountantsverklaring te kunnen onderbouwen. Het risico dat het gepresenteerde vermogen en resultaat in de jaarrekening van de controlecliënt materiële onjuistheden bevat, is daarmee onvoldoende afgedekt. 

Geen wonder dus dat het met enige regelmaat daadwerkelijk mis gaat en wij als beroepsgroep in ons hemd staan. Men is geneigd zich af te vragen of het onderzoek bij de big four ten tijde van de vergunningverlening wel voldoende rigoureus is geweest. Maar dit terzijde. 

De reactie van het NIVRA op dit rapport is onder de maat. In NRC Handelsblad van 2 september 2010 stelt onze directeur dat volgens de AFM in zestig procent van de rapportages fouten zijn gevonden,  waarmee de AFM zou suggereren dat de helft van de jaarrekeningen niet klopt. 

Feitelijk onjuist en eerder passend in het politieke discours tussen pak hem beet Maxime Verhagen en Wouter Bos, dan als reactie van een instituut van professionals op een kritisch rapport van een daartoe aangestelde toezichthouder. 

De reacties vanuit het maatschappelijk verkeer zijn ongemeen fel. Niet eerder heeft bij mijn weten een grote beleggersclub als Eumedion zo expliciet ingehaakt en de kwaliteit van de accountantscontrole bij beursgenoteerde ondernemingen ter discussie gesteld. 

De uitslag van de peiling onder de lezers van het Financieele Dagblad: 'Accountancy moet op de schop'  spreekt boekdelen: ruim zeventig procent was het daarmee eens.  NRC Handelsblad citeert in een opvallend redactioneel commentaar met de titel 'Controleur op korrel' de ook in accountantskring (recentelijk nog Jules Muis en Paul Koster) al eerder bediscussieerde optie om controles van oob-organisaties over te hevelen naar de staat : "De branche is gewaarschuwd." 

Maar over de oorzaken van ons falen tasten wij nog in het duister. De AFM oppert een uitgebreide oorzaakanalyse, uit te voeren door de kantoren zelf. Dat heeft iets van een patiënt die zijn eigen diagnose moet stellen. De AFM meent dat er een fundamentele gedragsverandering nodig is en een verandering van de tone-at-the-top. 

Eerder heb ik op deze plek betoogd, dat de accountants van grote kantoren niet anders kunnen handelen dan zij doen, ook al zouden ze willen, daar zij worden gestuurd door de tucht van de markt. De vraag blijft dus bestaan: of de oorzaak ligt in het primaat van de winstdoelstelling boven de kwaliteitsdoelstelling, ofwel het is een mentaliteitsprobleem. 

In het laatste geval  kan de oplossing worden gevonden in het uitschrijven van individuen als extern accountant, in het eerste geval niet en komt de optie-Muis of iets  soortgelijks om de hoek kijken. 

Hoe dan ook is er een grens aan het disciplinerende vermogen van een toezichthouder. Nog afgezien van het feit dat het te gek voor woorden is dat de AFM als een soort schoolmeester zou moeten dreigen met straf om volwassen mensen zover te krijgen dat ze hun taak naar behoren vervullen. Toezicht behoort een sluitstuk te zijn en kan nooit een cultuur of een structuur repareren die in de basis verkeerd is. 

Alle reden dus voor het NIVRA om actie te ondernemen, in plaats van de stekels op te zetten in een afweerreactie!