Opinie 17 september 2010

Auditor scepticism: balanceren op diverse fronten

Auditor scepticism, ofwel de professioneel-kritische instelling van de accountant, is het onderwerp van een recente discussion paper van de Britse Financial Reporting Council (FRC). Auditor scepticism staat ook in de UK volop in de belangstelling, mede naar aanleiding van bevindingen van de Audit Inspection Unit van het FRC.

Een kritische instelling is voor een groot deel een persoonlijk kenmerk en wordt verder beïnvloed door ervaring, training en de organisatiecultuur van de accountantspraktijk. 

Met het oog op het rapport van de AFM en de discussie daarover, belicht ik een aantal in het Britse discussiestuk gesignaleerde dilemma's of potentiële 'spanningsgebieden'. 

Accountantspraktijken hebben beleid en procedures om de kwaliteit van de audit te bevorderen. Scepticism is daarvan een belangrijk element. Immers, fouten in de audit en reputatieschade moeten worden voorkomen. 

Anderzijds - en daarmee verschijnt het eerste potentiële dilemma - wordt echter veel aandacht besteed aan het behoud van cliënten. De gedachte aan een 'unhappy client' kan afbreuk doen aan een kritische instelling. Met name als scepticism leidt tot vertraging in de audit en de deadline in gevaar brengt doen zich problemen voor. 

Ook de winstdoelstelling kan een kritische instelling bedreigen. De audit fee is gebaseerd op een inschatting van de benodigde tijd. Maar in de competitieve auditmarkt wordt daarbij vaak geen rekening gehouden met onverwachte gebeurtenissen. Een dergelijke omgeving - met toch al lange werkdagen - prikkelt het auditteam om zich strak aan het oorspronkelijke auditplan te houden. 

Het derde potentiële spanningsgebied heeft te maken met de auditmethodiek en kwaliteitsbeheersingssystemen, waarin (vooral de grote) kantoren veel hebben geïnvesteerd. Deze zijn complexer en dwingender geworden als gevolg van regelgeving, maar ook door de wens om delen van de controle te standaardiseren en voordeel te behalen uit digitalisering van dossiers. 

Het risico hierbij is dat het auditteam zich terugtrekt in een kamertje, zich richt op het elektronische dossier, en daarmee verderaf komt te staan van wat gebeurt bij de cliënt. Hulpmiddelen als checklisten en documentatieverplichtingen kunnen (in eerste instantie) scepticism bevorderen. Echter een teveel aan checklisten doet dat niet, wel methoden waarin bijvoorbeeld het stellen van open vragen aan het management wordt aangemoedigd. 

Ook ten aanzien van regelgeving signaleert de FRC een dilemma. Enerzijds is er behoefte aan het ontwikkelen van controlestandaarden, anderzijds bestaat het risico dat daarmee de nadruk komt te liggen op de 'regels' in plaats van de 'principes'. Dit  kan demotiverend werken voor het auditpersoneel en de kosten van sommige audits onnodig opdrijven. Een ander punt is dat de focus op formele vereisten ten koste kan gaan van de inhoudelijke gerichtheid op de controle. 

De rol van toezicht in dit geheel is helaas niet in het discussiestuk betrokken. 

Het thema onafhankelijkheid duikt wel op in het rapport, namelijk bij de inverse relatie tussen scepticism en vertrouwen: Bij het langer duren van de relatie tussen auditor en cliënt ontstaat een vertrouwensband die de kritische instelling vermindert. Anderzijds kan te veel afstand leiden tot een gebrek aan openheid. Ook hier een potentiële ‘controverse' tussen twee belangrijke aspecten van kwaliteit: kennis van de cliënt versus scepticism. 

Kortom: de kunst is het vinden van een goede balans in de professioneel-kritische houding. Is deze houding te gering, dan komt de effectiviteit van de audit in gevaar. Maar is deze te groot dan dreigt inefficiency. 

Geen van beide is goed. Zoeken naar balans is dus de opgave. Of zoals mijn oma bij leven zei: iets met 'te' ervoor is nooit goed, behalve tevreden...