Opinie 27 augustus 2010

Onafhankelijkheid en het accountantsberoep

'Onafhankelijkheid' in accountancyverband is reeds uitvoerig becommentarieerd, geanalyseerd, uitgedaagd en bekritiseerd. Dat zal tijdens het komende Tilburgse symposium* over dat onderwerp niet anders zijn en ik laat het graag aan de sprekers van dit symposium over ons te herinneren aan de verschillende manieren waarop het begrip onafhankelijkheid uiteengerafeld kan worden, en in de praktijk inhoud kan worden gegeven.

Bij deze een korte biecht over de evolutie in mijn eigen denken, vooral waar het gaat om de combinatie van controle en advies. Ik behoorde tot het midden van de jaren negentig tot de klassiek-optimistische accountantsschool die zei: "Het gaat niet om een lichte last maar om een sterke rug. Dat laatste hebben we. En de voordelen van een combinatie van adviesfunctie/controle functie - kruisbestuiving - gaan ver uit boven een gekunstelde splitsing". 

Ik ben na Enron/WorldCom sterk van mijn geloof in die sterke rug afgevallen. En ik ben voorstander geworden van het verbieden van adviesdiensten voor controlecliënten. 

Ik heb, tien jaar na Enron, mijn geloof in die sterke rug ten tweede male, en definitief, verloren.  En ben tot de conclusie gekomen dat de samenleving zich niet langer de luxe kan permitteren van een for profit status van de openbare functie van accountant, in ieder geval voor de systemic relevante ondernemingen. 

Ik ben dan ook nu, halverwege de kredietcrisis, van mening dat de audit only firma een betere optie is. En dat de mogelijkheid van het nationaliseren van de openbare accountantsfunctie, direct of indirect, zeker voor de too big to fail instellingen, in ieder geval onderzocht moet worden. 

Ook het accountantsberoep heeft zich te lang met haar (nuttige!) vertrouwensleer gepresenteerd als een beroep dat Gods werk deed (zie mijn vorige blog). Maar het beroep heeft, bijvoorbeeld in haar ontwijkend gedrag in de cruciale aanloopfase tot de huidige crisis, te veel mogelijkheden laten liggen om echt een maatschappelijk verschil uit te maken. Een stem te zijn die hoffelijk en eerlijk toegaf dat het financiële systeem het beroep de pet te boven ging en het beroep haar kompas en audit trail was verloren. 

De kern van de discussie over onafhankelijkheid zou moeten liggen in het feit dat onafhankelijkheid de bepalende factor is als het erom gaat in welke richting deskundigheid (of een gebrek daar aan) te sturen. Immers, je kunt deskundigheid gebruiken en misbruiken. 

Onafhankelijkheid is daarmee de draaischijf die bepaalt of deskundigheid ten goede of ten kwade wordt aangewend en of, als men het deskundigheidsspoor bijster is, men bereid is dat ook te willen zeggen. Een dergelijke scharnierfunctie kan formeel en optisch aan alle eisen voldoen. Maar wanneer die functie inhoudelijk op de proef gesteld of als we te veel treuzelen, laat het ons vaak slechts twee opties: ons als leeuwen te gedragen of als lammeren.

Het verschil wordt sterk persoonlijk én commercieel bepaald. 

In een for profit setting is de primaire centrifugale kracht winst maken. Maar er zijn ook andere, afgeleide krachten die ons collectief uit de normatieve draaimolen kunnen doen slingeren: het might makes right principe, of wel, 'de cliënt/baas betaalt, de cliënt/baas bepaalt'. 

Vanuit dit perspectief gezien beperkt de onafhankelijkheidsvraag binnen de accountancy zich niet alleen tot de positie van de externe accountant, maar raakt hij ook de overheidsaccountant, interne accountant en accountant in business, vooral de cfo . 

Er is bij dit alles ééngrote troost: Onafhankelijkheid is voor alles een persoonlijke eigenschap, die iedere aspirerende en praktiserende accountancyberoepsbeoefenaar elke dag weer midden in het leven plaatst en een spannend professioneel leven garandeert. Een onbetaalbaar voorrecht voor diegenen die deze uitdaging zo ook aanvoelen en zien. 

Zo kunnen we toch in ieder geval voor Engel spelen, nu God te hoog gegrepen lijkt. 

In dit verband moet de gedetailleerde regelgeving rond onafhankelijkheid worden gezien als een index van een beroep dat de hoop heeft opgegeven dat gerekend kan worden op een gezonde grondhouding van haar leden. Als regelgeving op dit punt gebruikt of misbruikt kan worden als een gratis uitrijkaart uit het beroepslabyrint voor diegenen die liever de uitgang opzoeken als het echt moeilijk wordt ("we hebben ons toch aan de regels gehouden") dan is er iets wezenlijks fout met zo'n beroep. Daar hoef je niet eens de duvel voor bij te halen. 

Het goede nieuws in dit alles is: Onafhankelijkheid begint bij onszelf. Daar kan geen regelgever iets aan verbeteren. 

Misschien is het dan ook goed het komende en gewaardeerde UvT studentensymposium af te sluiten met een passende uitsmijter: Billy Oceans song When the going gets tough, the tough get going.

* Deze blog is geschreven als warming up voor Accounting Insight 2010, een symposium georganiseerd door studenten van de Universiteit van Tilburg - onze toekomstige beroepsbeoefenaren - dat 23 november 2010 zal worden gehouden, met als centraal thema: ‘Adviesrol versus de onafhankelijkheid van de accountant'. Ik kan er helaas niet bij zijn, maar kan misschien langs deze ongebruikelijke weg toch iets voor het debat betekenen. Voor verdere informatie bezoek http://www.asset-accountingfinance.nl/