Onafhankelijkheid en Gods werk: de uitersten raken elkaar*
Goldman Sachs' machtig opperhoofd Lloyd Blankfein kan veel, heeft veel, en kent velen. Maar de kunst van de tandpasta terug in de tube stoppen schijnt hem niet geschonken te zijn. Zijn opmerking in een interview vorig jaar dat hij als bankier "Gods werk" doet is nu al een van de klassieke citaten uit modern kredietcrisisland. Als je jarenlang het slimste jongetje van Wall Street bent geweest, dan is de verleiding jezelf de facto tot God uit te roepen natuurlijk wel erg groot.
Zijn onthullende uitspraak zal blijven staan. En niet als een grapje, zoals hij het nu wil interpreteren, maar als manifestatie van een van die kredietcrisisbomen die alsmaar niet tot de hemel wilden groeien. Wie bralt, die valt.
Blankfeins freudiaanse loslippigheid dient ook een hoger doel, dat veel te maken heeft met het gewaardeerde klassieke thema 'onafhankelijkheid'.
'Gods eigen werk' doen is in zekere zin het toppunt van onafhankelijkheid. Daarmee verklaar je jezelf immers onafhankelijk van alle andere krachten waarmee je te maken hebt. Als hoeder van een dergelijk Goddelijk mandaat kun je - volgens sommige rauwe kapitalisten: moet je - alles naar eigen hand zetten. Dat Wall Street daarbij ook een bladzijde leende uit het Communistisch Manifest, namelijk 'het doel heiligt de middelen', is daarbij een nuttige herinnering aan hoe de uitersten elkaar kunnen raken.
Dit brengt me tot mijn centrale these, namelijk:
Dat enerzijds absolute onafhankelijkheid een monstrum isdat al te gemakkelijk voert tot wollige kunstconstructies die alleen maar schijnzekerheid bieden.
Denk eens aan al die good governance kerstboomstructuren, met iedere tak een onafhankelijke status, toezichtlagen en uitvoeringsvoorwaarden. Dit voert vaak tot een spaghetti aan procedures die leiden tot een verlies aan doorzicht en vertrouwen, en neigt tot vorm boven inhoud en proces- boven resultaatsdenken.
Aan de andere kant van het spectrum ligt een ander, exclusief principegedreven, extreem, met uitersten die eveneens beheerst moet worden. Tenzij we ons willen overleveren aan die andere wet van de jungle, die suggereert dat je ethiek effectief kunt 'verordenen' en vergeet dat het stellen van gedragsregels veel effectiever is.
Het gaat er dus om een balans vinden die enerzijds de illusie - en dus het gevaar - doorprikt van ratio en de praktische mogelijkheid van absolute onafhankelijkheid, en anderzijds toch fundamentele regels stelt (inclusief eenvoudige gedragregels) die erkennen dat er duidelijke principes en regels moeten zijn.
Let wel, gedragsverordeningen scheppen misschien niet betere mensen, maar ze sturen mensen wel aan zich beter te gedragen. Dat biedt meer perspectief dan het in stand houden van de illusie dat een exclusief principegedreven stelsel kan werken binnen een door ‘het slijk der aarde' gedomineerd bedrijfsmodel.
Dit geldt ook voor het accountantsberoep, waarover de volgende keer meer.
* Deze blog is geschreven als warming up voor Accounting Insight 2010, een symposium georganiseerd door studenten van de Universiteit van Tilburg - onze toekomstige beroepsbeoefenaren - dat 23 november 2010 zal worden gehouden, met als centraal thema: 'Adviesrol versus de onafhankelijkheid van de accountant'. Ik kan er helaas niet bij zijn, maar kan misschien langs deze ongebruikelijke weg toch iets voor het debat betekenen. Voor verdere informatie bezoek http://www.asset-accountingfinance.nl/.