Tunnelvisie in de accountancy?
Stel je loopt op een mooie zondagochtend in het bos. En dan tref je een lijk aan, in een afgedekt graf. Dat kan niet anders dan moord zijn. Het gaat hier om de zaak Henk H., hetgeen wel eens de
De afgelopen jaren bleek dat in diverse grote strafrechtzaken sprake is geweest van tunnelvisie, waardoor een verdachte ten onrechte is veroordeeld. Van tunnelvisie is sprake als iemand alle informatie beoordeelt vanuit een bepaalde hypothese, waardoor andere aanwijzingen over het hoofd worden gezien.
Ook voor accountants is het van belang om een controle te onderbouwen met 'bewijs'. Vergelijk het recente bericht van de Engelse toezichthouders FSA en de FRC, dat Britse accountants in bepaalde gevallen hebben geprobeerd om onderbouwing te vergaren voor aannames die hun klanten graag wilden laten bevestigen, in plaats van professionele scepsis te tonen.
Ook de AFM kwam vorig jaar tot de conclusie dat accountants op onderdelen onvoldoende blijk hadden gegeven van de vereiste professioneel-kritische instelling. Dit is des te meer relevant bij informatie gebaseerd op inschattingen van het management, hetgeen onder IFRS vaker voorkomt. De term 'controle van historische financiële informatie' doet wat dat betreft inmiddels aan als afkomstig uit de tijd van de Flintstones...
De onafhankelijkheid van rechters staat buiten discussie. In de accountancy is dat anders. De rapporten van de genoemde Britse en Nederlandse toezichthouders geven echter geen inzicht in de achtergrond van het onvoldoende kritisch zijn.
Een algemene verklaring kan worden gevonden in de psychologie (zie Intermediair van 13 mei 2010): Mensen merken vooral ideeën en informatie op die bevestiging geeft aan wat ze al vinden. Het ‘natuurlijke' denksysteem is niet bezig met waarheidsvinding, maar met het oplossen van een probleem. Stress maakt dat de mens nog meer terugvalt op filters en versimpelde beslisschema's. Ook groepsdruk is van invloed bij het geven van een antwoord.
Een oplossing om tunnelvisie tegen te gaan kan wellicht worden gevonden in een 'tegenspreker' of een andere aanpak van het beslisproces. Het beste zou zijn als mensen zich eerst uitvoerig informeren, dit vervolgens van zich afzetten en pas twee dagen later een beslissing nemen. Ieder zou zijn oordeel apart moeten vormen om pas daarna bijeen te komen om die oordelen te delen.
Als we waarnemen, dan trekken we een conclusie. Maar deze conclusie is afhankelijk van de omstandigheden. Dat geldt voor accountants evenzeer als in de zaak Henk H.,
In de zaak Henk H. kloppen de feiten niet met zijn veroordeling voor moord. Zo had het gevonden lijk geen verwondingen en was het fysiek onmogelijk dat de veroordeelde de overledene in zijn eentje heeft verplaatst.
Er zijn anonieme brieven dat de overledene op een homo-ontmoetingsplaats een hartaanval heeft gekregen. De aanwezige mannen wilden niet dat uitkwam dat zij daar aanwezig waren. Het lijk is overgebracht naar het bos en vervolgens begraven.
Door de omstandigheden was het OM er echter bij voorbaat van overtuigd dat sprake was van moord. Een heel ander scenario.