Natuurwetten voor accountants
Tussen alle financiëlemarktopstanden, Griekse tragedies en parlementaire enquêtes door lijkt het me goed even een alternatief diagnostisch rustpunt aan te bieden: mijn MULO-natuurwetten, die mij altijd goed hebben geholpen perspectief te houden op onze problemen en mogelijke oplossingen.
Ik zal niet alle varianten opsommen. 'Het recht van de sterkste' is te betwist, en ook Murphy's Law - als er iets fout kan gaan, zal het fout gaan - te onbewezen. Resteren enkele klassieke wijsheden uit de fysica.
Nu we het toch alsmaar over de Grieken hebben begin ik met de oude vertrouwde wet van Archimedes: De opwaartse kracht die een lichaam in een vloeistof of gas ondervindt is even groot als het gewicht van de verplaatste vloeistof of gas.
Kennelijk is die ook goed toepasbaar op de biljoenenverliezen in de private sector, want die ondervinden eenzelfde opwaartse druk: richting publieke sector. Om vervolgens, in de illusie dat dit allemaal kan zonder eindafrekening, te speculeren op een uiteindelijke glorieuze hemelvaart. Als je maar hoog genoeg in de boom zit, denk je gauw dat die andere natuurwet - van de zwaartekracht - boven anders werkt dan onder.
Nu oogt een staatschuld in termen van massa optisch ook minder ‘dicht'. We kunnen net doen alsof de off balance sheet schulden op de rekening van de centrale banken alleen die van de bankpresident zijn. Maar Archimedes hoeft er niet eens landgenoot Phytagoras - meten is weten - bij te slepen om aan te tonen dat zo'n illusie niet optelt.
Pikant detail is dat Archimedes naar verluidt tot zijn probleemstelling kwam na een vraag om advies van een sceptische koning die het goudgehalte van een voor de Goden bestemd kruis niet geheel vertrouwde. Van belang: Archimedes kreeg zijn eureka!-ervaring door met eigen kruis en al in een gevulde badkuip te gaan liggen.
Dat verklaart misschien ook waarom modern wetenschappelijk onderzoek pas zo laat ontdekte dat er iets wezenlijks fout zat met het financiële systeem. En waarom onze macropoortwachters even traag zijn in het ontdekken van de ontnuchterende endgame die we zich nu - via Griekenland als tussenstation - zien ontvouwen.
Dan is er nog de wet van de communicerende vaten die stelt dat twee vaten die met elkaar zijn verbonden, eenzelfde vloeistofhoogte zullen laten zien. Die is heel nuttig om het onderling verweven krachtenspel te begrijpen van de communicerende markten, staatsbalansen en centrale bankbalansen - in termen van fragiliteit, uitgestelde oplossingen en daarom oplopende spanning en druk. Vooral waar we met kunstgrepen - extreem lage rentes, overheidskredietfaciliteiten - ingrijpen in de natuur van dingen die eigenlijk geen uitstel dulden, en bijvoorbeeld met kunstconstructies als held to maturity en off balance sheet gymnastiek. Hier geldt overigens weer een andere natuurwet, die van de ‘zachte heelmeesters'.
Of de wet van onze eigen Buys Ballot, als je wilt weten hoe de wind er bij staat en waarom, en je normale economische booms and busts wilt onderscheiden van de man-made crisis.
Ik weersta de verleiding om nog andere wetten in de ring te gooien. En ik geef grif toe dat ze niet altijd van toepassing zijn op de menselijke natuur. Maar ze hebben me wel geholpen mijn accountants Umwelt te begrijpen.
Rest me nog de natuurwet van een ‘nicht van tante Betje' te memoreren: De kruik gaat zolang te water tot ie verzuipt. Die zou iedere financiële-marktarchitect, oliespeurder en parlementariër die zijn werkomgeving en verantwoordelijkheid wil begrijpen, boven zijn bed moeten hangen.
Maar ik laat u niet gaan zonder nog eens mijn eigen favoriet te noemen - omdat ie zo onaardig persistent wordt genegeerd: Je kunt uit een omelet geen kip braden. Op dit moment goed voor iedere investeerder, minister van Financiën en openbaar accountant.