Crisis, westenwind en accountants
De actualiteit staat in het teken van crisis: de kredietcrisis, een economische crisis in Griekenland. Ook binnen accountancyland is er (weer) een 'crisis' naar aanleiding van de rol van Ernst & Young bij Lehman Brothers.
Het woord 'crisis' heeft in de dagelijkse spraak een negatieve lading. Van oorsprong is de term echter neutraal. Etymologisch komt het voort uit het (oud)Griekse (!) werkwoord κρινομαι (krinomai) met de betekenissen scheiden, schiften, onderscheiden, beslissen, beslechten, richten en oordelen. Zo bezien, is een crisis een 'moment van de waarheid', waarop een beslissing moet worden genomen die van grote invloed is op de toekomst (nl.wikipedia.org).
Maar welke kant op te gaan? Nog meer regelgeving en toezicht, of juist minder? Een andere organisatiestructuur en beloningsbeleid van accountantskantoren? Nationaliseren van de accountantscontrole of niet? Meer diversiteit (m/v) in het beroep? Of is de Westerse wereld in het kapitalisme doorgeschoten?
Interessant in dit kader is het promotieonderzoek van Pieter-Jan Bezemer, net voor het aanbreken van de lente. Uit zijn onderzoek blijkt dat de focus op aandeelhouderswaarde een negatieve invloed heeft op de financiële prestaties van top 100 beursgenoteerde ondernemingen. Bezemer laat zien dat het Angelsaksische model in Nederland fors aan populariteit heeft gewonnen. Het gaat dan om bedrijven met Amerikaanse en Britse opkoopfondsen of hedgefondsen als aandeelhouder. Maar ook bedrijven waar financiële instellingen zoals banken en pensioenfondsen als grootaandeelhouder actief zijn.
Bezemers indruk is dat dit enerzijds komt door de globalisering van de financiële markten en anderzijds doordat de bestuurders door hun economische opleiding en achtergrond gevoeliger zijn voor de Angelsaksische opvatting. Bedrijven met een familieachtergrond of zonder grote financiële investeerders gingen daarentegen niet mee met de overheersende trend.
Het Angelsaksische model is gericht op de aandeelhouderswaarde, anders dan de Rijnlandse visie waarin álle belanghebbenden in een bedrijf - aandeelhouders, werknemers, klanten en de samenleving - een stem moeten hebben. Gerichtheid op aandeelhouderswaarde leidt tot winst op de korte termijn, maar er is minder oog voor innovatie en de winstgevendheid op lange termijn.
Bezemer concludeert dat bedrijven erg voorzichtig moeten zijn met het aannemen en verspreiden van corporate governance-opvattingen die niet stroken met de gangbare logica in hun nationale context. Wellicht brengt de huidige financiële crisis een kentering teweeg in deze ontwikkeling. Een belangrijke aanbeveling is dat bedrijven bij het invoeren van nieuwe economische principes veel meer rekening moeten houden met alle stakeholders.
Het onderzoek van Bezemer betreft één van de elementen die hier ten lande navolging hebben gekregen. Een negatief aspect is het op minimalistische wijze exact naleven van wetten en regels (creative compliance). Ook wel weergegeven door de tijdens de vorige boekhoudcrises gebruikte Amerikaanse uitdrukking 'if it's legal it's moral'.
Hoogleraar Peter van der Zanden gaat in zijn artikel 'Accountant, en wat nu?' kort in op een aantal fundamentele verschillen tussen de Angelsaksische rechtssysteem en die van continentaal Europa. Hij vindt het opvallend dat er tot heden geen internationale rechtsvergelijkende studie is gedaan naar mogelijke verschillen in economische verschijnselen ten gevolge van het onderscheid in rechtssystemen.
Ter nuancering, maar niet bedoeld ter geruststelling: Wijlen Jaap Glasz, destijds onder meer lid van de commisie Tabaksblat, betwijfelde, ondanks de commotie en affaires bij aanvang van de 21ste eeuw, of het 'vennootschappelijk fatsoen' een schaarser goed was geworden. "Alles is transparanter geworden. Vroeger gebeurden die dingen ook, maar werden ze niet opgemerkt. Maar het is wel zo dat de extreme nadruk op aandeelhouderswaarde mensen op hun tenen doet lopen en aanzet tot slechte dingen."
Een verschil met vroeger is dat gebeurtenissen door schaalvergroting en globalisering een veel grotere impact hebben gekregen. In de recente kredietcrisis is duidelijk te zien hoe sectoren en landen met elkaar zijn verweven.
Een interessante vraag is of je de lijn van het door Bezemer benoemde type ondernemingen die al dan niet onder Angelsaksische invloed staan, kunt doortrekken naar de accountantskantoren. De grote accountantskantoren zijn ook internationaal georiënteerd, waarbij de Amerikaanse firma's een sterke stempel drukken binnen het samenwerkingsverband.
Glasz formuleerde het als aanhanger van de Rijnlandse visie als volgt: "De wind komt uit het westen en waait eigenlijk te hard."