Opinie 10 december 2010

Goede toezichthouders vergroten ruimte en vrijheid van accountant

De samenleving wil dat accountants zich bij hun controle van de jaarrekening niet te formeel opstellen. Ze wil juist dat accountants eerder waarschuwen wanneer er iets mis dreigt te gaan bij een onderneming. In dat krachtenveld hebben de accountants zelf, de commissarissen en de toezichthouder AFM allemaal een rol.

Giljam Aarnink en Erik van de Merwe

Er woedt een welkome discussie over de inhoud van het accountantsvak. Terecht houden publiek en politiek na de kredietcrisis het functioneren van verschillende beroepen tegen het licht. Accountants kunnen geen uitzondering zijn. De afgelopen twee maanden kwam Eurocommissaris Michel Barnier met een Green Paper, de Nederlandse beroepsorganisatie van accountants NIVRA (NBA) met een 'Plan van Aanpak' en minister Jan Kees de Jager met een brief aan de Tweede Kamer. 

De onafhankelijkheid van de accountant en de kwaliteit van zijn dienstverlening staan in de discussies centraal. Aandeelhouders en andere belanghebbenden willen graag dat een accountant eerder en resoluter aan de bel trekt wanneer hij signaleert dat het mis dreigt te lopen bij een bedrijf, of dat nu komt door financiële risico's of door problemen in het leiden van de onderneming. Hun boodschap aan de accountant is helder: 'Zeg waar het op staat' en 'Verschuil je niet achter regels'. 

Accountants moeten die wensen serieus nemen, ook al is dat in de praktijk makkelijker gezegd dan gedaan. Wanneer mag of moet een accountant welke uitspraken doen? Niemand heeft belang bij een accountant die maar wat roept, daarvoor wegen zijn woorden veel te zwaar. Hoe zou meer communicatie door de accountant zich verhouden tot regelgeving over geheimhouding en aansprakelijkheid? 

Willen we naar zo'n vernieuwde en anticiperende rol van de accountant, dan kan de AFM daar een positieve impuls aan geven. De wijze waarop een toezichthouder zijn taak uitvoert heeft immers grote invloed op het gedrag van degene op wie wordt toegezien. Naarmate de AFM bij haar toezicht meer de nadruk legt op inhoudelijke vragen met betrekking tot het werk van de accountant, zal ook de accountant zich vrijer en gestimuleerd voelen om zich bij een cliënt minder formalistisch op te stellen en zijn professionele mening eerder en vaker te geven. 

Ook commissarissen kunnen in deze een constructieve rol spelen. Vriend en vijand is het erover eens dat de raad van commissarissen (rvc) en met name zijn audit comité het voortouw moet nemen in de relatie van een onderneming met haar accountant. Hierbij hoort dat de commissaris de kwaliteit van zijn eigen werk serieus neemt, dat hij zich onafhankelijk opstelt en dat hij zich ziet als de vertegenwoordiger van alle belanghebbenden in de onderneming. Net als de accountant mag ook de commissaris niet aan de leiband van het ondernemingsbestuur lopen. 

De onafhankelijkheid van commissarissen is gebaat bij nauwe samenwerking met de accountant, iets waar Ernst & Young al op wees in het White Paper 'Betere communicatie door de externe accountant' (juli 2010). Omgekeerd bevordert een goede, intensieve relatie met audit comité en rvc de onafhankelijkheid van de accountant. Een niet-formalistische, oprechte en inhoudelijke beoordeling van elkaars functioneren moet zeker deel uitmaken van zo'n steviger relatie tussen commissaris en accountant. 

Wanneer de commissaris zijn werk als vertegenwoordiger van de stakeholders goed doet, kan de AFM hem horen bij haar eigen werk als externe toezichthouder. Wij kunnen ons goed voorstellen dat de AFM uitvoerig met commissarissen spreekt wanneer ze onderzoek doet naar het functioneren van een accountant en de kwaliteit van een concrete audit. Een correct functionerende rvc en met name het audit comité kan immers een belangrijke opinie geven hoe de accountant het in de praktijk doet. Een actieve, onafhankelijke commissaris zal bijvoorbeeld een duidelijke mening hebben over de vraag hoe goed de accountant hem helpt bij het volgen van de risico's van een onderneming. 

In Nederland zijn de afgelopen tien jaar veel nieuwe wetten en regels ingevoerd om de corporate governance, inclusief het functioneren van de accountant, te verbeteren. Als externe toezichthouder op accountants is de AFM bijvoorbeeld pas enkele jaren actief. Er zijn dus nog geen vastgeroeste praktijken. Dat geeft AFM, commissarissen en accountants flexibiliteit en speelruimte om toezicht en controle zo in te richten, dat ze het beste beantwoorden aan de wensen van het maatschappelijk verkeer. 

Dat er bij betere onderlinge afstemming af en toe toch meningsverschillen en spanningen zullen zijn tussen bijvoorbeeld AFM en accountants over de definitie en het meten van 'kwaliteit' van een audit, is even onvermijdelijk als gezond. AFM, accountant en commissaris hebben per slot van rekening ieder hun eigen verantwoordelijkheid. Afstemming kan iedere partij echter wel helpen om zijn eigen verantwoordelijkheid te plaatsen in de context van het gemeenschappelijke doel: goed toezicht en goede controle waar het maatschappelijk verkeer recht op heeft.

Giljam Aarnink is registeraccountant en lid van de raad van bestuur van Ernst & Young en voorzitter van de accountantsmaatschap. Erik van de Merwe is als professioneel commissaris voorzitter of lid van diverse audit comités.

Deze opiniebijdrage is ook gepubliceerd in het Financieele Dagblad van 3 december 2010.