Opinie 18 januari 2010

Rondpompen van sigaren uit eigen doos

"Je kunt de pompstations niet volgen die het geld rondpompen. (...) Je moet bijna genetisch ingenieur zijn om nog te kunnen zien wat er nu gebeurt."

Het stond in Het Financieele Dagblad van 3 december 2004, dus het moet waar zijn. Het was een weergave van mijn verhaal een (Accountants)dag eerder, waar ik vergeefs probeerde te waarschuwen voor het doldraaien van het financiële stelsel. 

We zijn inmiddels hardhandig wijzer geworden en hebben de dreigende systeemimplosie 'opgelost' door het probleem een niveau hoger te tillen: de staatsbalans en zijn broertje, de balans van onze centrale bank(en). 

Bij uitslaande branden kan ‘tijd kopen' inderdaad de minst slechte en misschien wel enige remedie zijn, ook al gaat het gepaard met geweldige vermogensverschuivingen. Tijd kopen betekent echter niet dat we veel tijd hebben om adem te halen. 

Sovereign risk, het risico dat overheden failliet gaan, begint angstig vaak de krantenkoppen te sieren. En dan gaat het niet alleen om het koude IJsland aan de rand van de wereld, of Griekenland aan een andere rand daarvan. De Europese Commissie plaatst ook Nederland in de categorie ‘hoog risico'. 

De fnuikende formules die werden gehanteerd in het tel-uit-je-winst tijdperk, geïnspireerd op de zakelijke hit-and-run-technieken en corrupte bedrijfsmodellen die begonnen bij de kleine man en zijn opgefokte behuizingswensen en eindigden bij de grote jongens van Wallstreet en hun even opgefokte bonusverwachtingen, zijn nu deel geworden van fiscale en monetaire politiek. En worden gefaciliteerd door een overwegend kasbasisgedreven financieel overheidsverslaggevingstelraam. 

Ik neem u even mee naar de VS. De Federale bank stelde daar onlangs trots een mogelijke 'winst' voor 2009 in het vooruitzicht van 45 miljard dollar. De Fed-balans is sinds de crisis verdubbeld, dankzij haar genereuze inkoopbeleid van treasury bonds en waardepapieren van noodleidende financiële semi-overheidsinstellingen zoals Fannie Mae. 

Deze economische stimulering wordt gefinancierd met behulp van de gelddrukpers en op basis van door de Fed zelf vastgestelde bodemrentetarieven. Dan is ‘winst maken' niet zo moeilijk. 

Die 45 miljard Fed-winst gaat keurig de staatskas in, dus in de strijd om vermindering van staatsschuld en begrotingstekort is het 'kassa'. En de overheid betaalt optisch vrijwel niets voor haar uitgegeven waardepapieren. 

Voordat de vlag wordt uitgehangen echter wel even een kleine herinnering: Die 'investeringen' zijn natuurlijk wel kwetsbaar voor de renteverhogingen die er vroeg of laat moeten komen, en ook voor de economische situatie en de fragiliteit van het financieel systeem. En ze zijn ook afhankelijk van de timing van het liquideren van deze ingenomen extreme posities. Voor wat hoort immers wat, ook in staatsfinanciering. 

We hebben de kunst van het rondpompen van geld in de private sector nu via politiek beslissingen opgerekt tot fiscaal en monetair hoogstandje. Het bedrijfsmodel van de private sector van gisteren is dat van de overheid van vandaag. Met onvoorspelbare gevolgen voor de burger, in termen van inflatiegevaar en/of belastingverhogingen. 

Ik weet niet hoe het plaatje in Nederland eruit ziet. Maar ook de Nederlandse pompstations kan ik niet langer meer volgen. En ik kan er ook geen goede berekeningen en echte risico-inschattingen over vinden. Dat zegt genoeg. Ofwel over mijn gebrek aan vindingrijkheid, ofwel over de wijze waarop de burger wordt voorgelicht. 

Als het accountantsberoep een eerste echte bijdrage wil leveren aan debat over het kosten-/baten-/risicoprofiel en de kredietcrisis, dan is een simulatie van een ‘fair value'-geïnspireerde herziene staatsbalans, plus een volledig op ‘fair value' gebaseerde balans van De Nederlandsche Bank, een concreet en maatschappelijk relevant project. 

Als we dan ook nog zouden vasthouden aan de nodige related party disclosures, gecorrigeerd voor winsten en verliezen die niet onder normale marktomstandigheden tot stand zijn gekomen - kortom op basis van een genormaliseerd plaatje -, dan hebben we als beroep een prachtige daad gesteld. 

Het resultaat zou er zijn: Een reële openingsbalans die ieder volgend kabinet moet en zal verwelkomen.