Accountants kunnen helpen in 'politiek mijnenveld' financiën
Bij professionals zoals accountants leeft nogal eens het beeld dat gemeenteraden moeten worden 'opgevoed'. Sommigen zien het zelfs als een soort verhouding 'leraar-leerling'. Nog los van de bestuurlijke verhoudingen is dit ook professioneel gezien absolute nonsens. Het openbaar bestuur op lokaal niveau is in hoge mate lekenbestuur. De spelregels (zonder diploma-eisen) en de wenselijkheid van representatie of afspiegeling van de achterban maken het denkbeeld van een gemeenteraad als professionele 'raad van commissarisen' een utopie.
De Kwaliteitseisen liggen meer op het terrein van algemene intellectuele deugden als prudentia, proportionaliteit, bescheidenheid, tolerantie en kosmopolitisme, oordeelsvermogen en staatsrecht dan op de inhoud zoals openbare financiën, ruimtelijke ordening of volksgezondheid.
Een minimum mag worden verondersteld, of anders bijgebracht, maar de inhoudelijke expertise moet echt uit de organisatie en van de door de gemeenteraad aan te stellen experts komen.
De accountant is, op grond van de gemeentewet, een van die experts. Hier ligt voor accountants dus een belangrijke rol.
Dat diegenen die het ‘leraar-leerling'-model aanhangen er maar zeer beperkt in slagen hun 'leerdoelen' te bereiken is eenvoudig te bewijzen. Ik noem alleen maar de jaarlijkse parade van 'vallende wethouders'. Uit onderzoek van het blad Binnenlands Bestuur blijkt dat financiële overschrijdingen de belangrijkste reden zijn voor gedwongen vertrek van wethouders in 2009. Bij 35 van de 92 wethouders die als gevolg van een politiek conflict vertrokken ging het over een dreigend financieel tekort, te optimistische budgettering of ruime overschrijding van het budget. Financiën zijn een politiek mijnenveld, zo concludeert Binnenlands Bestuur.
Nu doet de vraag zich natuurlijk voor of accountants een bijdrage kunnen leveren om dit te voorkomen. Die mogelijkheid is er wel degelijk. Het kan niet anders of de genoemde onderwerpen waar veel wethouders op sneuvelen komen ook in het werk van accountants langs.
Wat valt er dan voor accountants te doen? Een paar suggesties:
- Blijf dichtbij de raadsleden en bestuurders. Ga met ze in gesprek.
- Verdiep je in wat hen bezighoudt en wijs op eventuele lacunes.
- Maak helder wat je rol is, wat je wel en niet kunt.
- Bedien ze met rapportages 'in een notendop'.
- Focus niet alleen op de cijfers maar ook op ‘checks and balances'.
- Verbaas je en stel kritische vragen.
- Geloof niet in praatjes 'dat het wel goed komt' maar vraag om bewijs.
- Durf te waarschuwen in plaats van te wachten totdat het fout is gegaan.
- Blijf weg uit het 'politiek mijnenveld' en laat de oordeelsvorming aan de raad.
Met een beroep op de eerdergenoemde algemeen intellectuele waarden zijn dan de optimale voorwaarden gecreëerd voor minder politieke conflicten over de financiën. Natuurlijk zullen die er altijd blijven, al is het alleen al vanwege de 'druppel' die de emmer soms laat overlopen. Maar het stelt de gemeenteraad in staat tot effectieve sturing en kritische controle.
De gemeenteraadsverkiezingen komen er aan. Dit is sinds jaar en dag het grootste carroussel in het openbare bestuur. Tijd om als beroepsgroep in actie te komen. Ook ten opzichte van deze nieuwe generatie raadsleden én bestuurders moeten accountants weer gesteld staan.
Jules Muis constateerde dat accountants niet zozeer hebben gefaald in de kredietcrisis maar ook geen enkele positieve rol hebben gespeeld in het vermijden ervan. Laten accountants in de publieke sector zich in ieder geval maximaal inspannen om vanuit hun rol een positieve bijdrage te leveren aan het vermijden van conflicten over financiële perikelen.